روایت سفر مدیران دانشگاه فرهنگیان به ناگویای ژاپن

روایت سفر مدیران دانشگاه فرهنگیان به ناگویای ژاپن

دکتر سید احمد کسائیان- مدیر دانشگاه فرهنگیان در استان مازندران

در راستای گسترش زمینه های تعامل و ارتباط سازنده با دانشگاه­های تربیت معلم سایر کشورهای جهان وبه همت بخش بین الملل دانشگاه فرهنگیان هیئتی شش نفره متشکل از مدیران این دانشگاه به ریاست جناب آقای دکتر محمود مهر محمدی، سرپرست محترم دانشگاه به استان آیچی ژاپن سفر کردند. در اجلاس سراسری مدیران استانی دانشگاه در تابستان ۱۳۹۵ در تبریز بود که به قید قرعه ترکیب هیئت اعزامی مشخص شد. آقای دکتر ساکی معاون پژوهشی و فنآوری دانشگاه و آقایان دکتر ضیایی، دکتر کسائیان، دکتر یوسفی و دکتر زارعی رضایی مدیران دانشگاه فرهنگیان در استان های هرمزگان، مازندران، قزوین و قم همراهان جناب آقای دکتر مهرمحمدی در سفر به ناگویای ژاپن شدند.

کمی کمتر از یک سال بعد از مشخص شدن ترکیب تیم اعزامی به ژاپن و در ساعات پایانی عصرداغ روز یک شنبه یازدهم تیر 1396 سفرمان از فرودگاه بین المللی امام خمینی (ره) تهران شروع شد. پرواز دوازده ساعته شرکت هواپیمایی تای ایرلاینز از تهران به بانکوک و از آنجا به ناگویا ما را به فرودگاه چهارمین شهر بزرگ مجمع الجزایری رساند که اگرچه خاک کم وسعتش در حلقه آب­های اقیانوس آرام محدود مانده است،  نامش خیلی آنسوتر از آبهای اقیانوس به نیکی برده می شود. دراین سفر کوتاه که مقدمه نسبتا ًطولانی داشت، فرصت به اندازه ای فراخ نبود که به جنبه های مختلف نظام تعلیم و تربیت و تربیت معلم ژاپن بپردازیم و شنیده ها را با دیده ها تطبیق دهیم. اما در همین مجال اندک برش هایی از زندگی اجتماعی و نظام آموزش و پرورش و تربیت معلم ژاپن به دست آمد که شاید شرح مختصر آنها خالی از لطف نباشد.

شاید شایسته باشد در همین ابتدا از اهداف سفر بگویم و ویژگی­های دانشگاه­ها و مدارس بازدید شده را توصیف نمایم. هدف از این سفر شش روزه بازدید از دانشگاه تربیت معلم آیچی و مدارس وابسته به آن در ایالت آیچی ژاپن بود که مقدماتش ماه­ها قبل با سخت­کوشی و همت والای  جناب آقای دکتر دوردی نژاد، رئیس بخش بین الملل دانشگاه فرهنگیان و با مساعدت دکتر محمدرضا سرکار آرانی، استاد ایرانی دانشگاه ناگویای ژاپن تمهید شده بود. یکی دیگر از اهداف سفر امضای تفاهم نامه همکاری با دانشگاه تربیت معلم آیچی ژاپن بود. شاید لازم باشد بگویم که بنده در تمام بخش های گزارش مجبورم عبارت تربیت معلم را در بین دو کلمه دانشگاه آیچی بیاورم و این به آن علت است که در ایالت آیچی دانشگاه دیگری به نام دانشگاه آیچی وجود دارد که کاملاً با دانشگاه تربیت معلم آیچی فرق دارد.

دانشگاه تربیت معلم آیچی ژاپن یکی از یازده دانشگاه تربیت معلم در ژاپن است که با قدمت بیش از یکصدو چهل سال در حال حاضر حدود 4000 دانشجو دارد و در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری دانشجو تربیت می­کند. دانشگاه ت.م. آیچی در شهر کاریا واقع شده است و در شهرهای اوکازاکی و ناگویا مدرسه وابسته دارد. مساحت عرصه دانشگاه و مدارس وابسته 64 هکتار و مساحت اعیان آنها بیش از 133000 متر است  و در رشته های آموزش استثنایی، تربیت بدنی، روانشناسی بالینی و تربیتی، آموزش زبان ژاپنی، آموزش زبان انگلیسی، آموزش علوم اجتماعی ، آموزش ریاضیات، آموزش علوم تجربی، آموزش هنر ، موسیقی  و هنرهای زیبا دانشجو دارد.این دانشگاه در زمینه های علوم طبیعی، علوم انسانی و اجتماعی، علوم تربیتی و علوم و هنرهای خلاق سازمان پژوهشی هم دارد.

برنامه های سفر شش روزه ما به بازدید ، گفتگو با مسئولین، امضا تفاهم نامه همکاری با دانشگاه ت.م. آیچی ومدارس وابسته به آن خلاصه می­شد. البته دیداری هم از دانشگاه ناگویا در زمان حضورمان در ژاپن داشتیم که به همت جناب آقای دکتر سرکار آرانی، استاد ایرانی آن دانشگاه میسر شد.

امضای تفاهم نامه همکاری بین دانشگاه فرهنگیان ایران و دانشگاه آیچی ژاپن

 امضای تفاهم نامه همکاری  و دیدار با مسئولین دانشگاه همان طور که انتظار می­رفت، طبق برنامه اعلام شده و با نظم و وقت­شناسی تحسین برانگیز ژاپنی انجام شد. ساعت ده صبح روز سه شنبه سیزدهم تیر ماه بود که طبق برنامه ریزی قبلی خانم انکه ، نماینده دانشگاه ت.م. آیچی با اتومبیل به هتل محل اقامت ما آمد تا برای شرکت در مراسم امضا ی تفاهم نامه همکاری که طبق برنامه ریزی برای ساعت 10:30 پیش بینی شده بود، ما را به دانشگاه ببرد. مسیر سرسبز و زیبای بین هتل و دانشگاه با سؤال و جواب هایی بین ما و ایشان در مورد ژاپن و دانشگاه و مدارس وابسته به آن سریع تر از انتظار طی شد وچند دقیقه قبل از شروع برنامه به محل امضای تفاهم نامه ، دانشگاه،رسیدیم. خانم رئیس ، چند تن از معاونین و اعضای هیئت امنای دانشگاه طرف ژاپنی مراسم بودند و تفاهم نامه  پس از صحبت مقدماتی رؤسای دو دانشگاه و معرفی اعضای گروه­های ایرانی و ژاپنی در حضور آنها به امضای جناب آقای دکتر محمود مهرمحمدی، سرپرست دانشگاه فرهنگیان و سرکار خانم هیتومی گوتو ، رئیس دانشگاه تربیت معلم ژاپن رسید.

 

رئیس دانشگاه تربیت معلم آیچی ژاپن و سرپرست دانشگاه فرهنگیان در حال امضای تفاهمنامه

تنها عاملی که کمی از سرعت روند امور در زمان امضای تفاهم نامه کم می­کرد، انگلیسی بسیار ضعیف مسئولان دانشگاه ت.م. آیچی و انگلیسی نه چندان قوی مترجم آنها بود. بقیه کارها به خوبی پیش رفت و دو دانشگاه متعهد شدند به مدت پنج سال در زمینه تبادل دانشجو، تبادل اعضای هیئت علمی و غیر هیئت علمی، برگزاری کارگاههای آموزشی، برگزاری همایش ها و کنفرانس های علمی و انتشار آثار پژوهشی مشترک با هم همکاری کنند. بعد از امضای تفاهم نامه، مراسم ضیافت ناهاری بود که از طرف خانم رئیس دانشگاه به افتخار هیئت ایرانی ترتیب داده شده بود. خبری از چیدن ظرف های آنچنانی و آوردن و بردن غذا و نوشیدنی که معمولاً در فرهنگ ایرانی چند دقیقه ای طول می­کشد، نبود. همه ماجرا در بازکردن ظروفی که به ظروف سوهان قم شباهت داشتند و دیدن چند نوع غذای نیمه سرد داخل آنها خلاصه می­شد که آشناترین قلم محتوای آن برنجی بود که شبیه یک توده به هم چسبیده بود. بقیه اقلام نه اسم و نه مزه آشنایی داشتند. نیاز به گفتن نیست که مزه غذایی که بوی ماهی خام می­داد، به مذاق ما خوش نیامد. برای این که احترام میزبان را حفظ کرده باشیم، با زحمت فراوان از غذای ناآشنا و غیر دلچسب خوردیم و کمی هم تعریف کردیم. این بود ضیافت ناهاری که ما را تا شام نمی رساند. اما حالا در روز دوم اقامت­مان در ژاپن دستمان آمده بود که زیاد روی لذت غذاخوردن در اینجا نباید حساب می­کردیم.برنامه بعدی اقامه نماز ظهر و عصر بود و بعد هم سخنرانی دکتر مهرمحمدی در جمع اعضای هیئت علمی و هیئت رئیسه دانشگاه. 

خانمی که مسئولیت هماهنگ­کردن برنامه های هیئت ایرانی و راهنمایی ما را به عهده داشت، شخصی به نام خانم انکه بود که در دانشگاه در رشته اقتصاد درس خوانده بود و کارمند بخش بین الملل دانشگاه بود. چون شخصاً به زبان انگلیسی علاقمند بود و وقت گذاشته بود، انگلیسی اش از همه ژاپنی هایی که ما در این چند روز اقامت­مان در ژاپن دیدیم، بهتر بود. حتی از مترجم مراسم امضای تفاهم نامه که استاد زبان انگلیسی دانشگاه آیچی هم بود، بهتر و روان تر صحبت می­کرد. این خانم نمونه یک فرد ژاپنی بود که ما سال­ها توصیف­شان را شنیده بودیم : بسیار مسئولیت ­شناس، با وجدان، حساس ، وقت شناس و مودب ! از فرط مسئولیت شناسی صدای اذان را دانلود کرده بود و گوشی موبایلش را طوری تنظیم کرده بود که رأس ساعت شرعی ظهر اذان پخش می­کرد و خیلی هم حساس بود که بین ساعت 12 الی 13 که بنابر تحقیاتش وقت ادای نماز ما مهمانان مسلمانش بود، ما را جایی ببرد که در آن نمازخانه وجود داشته باشد. ظهر سه شنبه در اتاقی بسیار تمیز و نظیف که مثل همه جای شهر و دانشگاه مرتب و نظیف بود، نماز خواندیم و بعد وارد سالنی شدیم که جناب آقای دکتر مهرمحمدی قرار بود در آنجا سخنرانی کنند.

 

سخنرانی جناب آقای دکتر مهرمحمدی با موضوع معلم به مثابه یک هنرمند

جناب آقای دکتر مهرمحمدی سرپرست  محترم دانشگاه فرهنگیان در جمع اعضای هیئت علمی ، اعضای هیئت رئیسه و هیئت امنای دانشگاه ت.م. ژاپن به زبان انگلیسی شیوا و روان در خصوص معلم به مثابه یک هنرمند سخنرانی کردند. از آنجایی که انگلیسی صحبت کردن در ژاپن پدیده کمیاب و غریبی است و حتی در دانشگاه­ها هم کمتر کسی می تواند انگلیسی صحبت کند، سخنرانی ایشان برای حضار ترجمه می­شد. اما این که مترجم نه چندان ماهر دانشگاه مسئولیت ترجمه این سخنرانی آکادمیک را به عهده داشت، باعث شد که ما به درک مفاهیم موجود در سخنان دکتر مهرمحمدی توسط حضار زیاد امیدوار نباشیم.

بازدید از قسمت های مختلف دانشگاه ت.م. آیچی

بعد از ظهر روز سه شنبه فرصتی برای بازدید از بخش های مختلف دانشگاه پیش بینی شده بود. اولین چیزی که به محض ورود به محوطه دانشگاه جلب توجه می کرد، نظافت و آراستگی غبطه برانگیز همه ساختمان ها و خیابان های دانشگاه چند ده هکتاری تربیت معلم آیچی ژاپن بود.

 

نظافت و آراستگی محیط به حدی بود که گویی صدها انسان خوش سلیقه و مسئولیت شناس هرروز با تمام وجود وقت می گذاشتند تا خیابان ها و چمن ها و بیرون و درون ساختمان ها را آراسته کنند. این در حالی بود که این دانشگاه مثل همه دانشگاه­ها و مدارس ژاپن حتی یک نیروی خدماتی هم نداشت. اساساً در ژاپن نظافت مدرسه به عهده دانش آموزان و معلمان و در دانشگاه­ها هم نظافت به عهده دانشجویان و کارکنان است. از یکی از افراد همراه در بازدیدها سوال کردیم راز این همه تمیزی و آراستگی در همه ارکان و مناطق این کشور چیست؟ چگونه است که شما حتی در اطراف جاده های بین شهری اثری از یک زباله کوچک هم نمی بینید؟ پاسخش خیلی برایمان تامل برانگیز بود. گفت:«وقتی صد و بیست و هشت ملیون ژاپنی هر روز و هر ساعت مشغول نظافت و آراسته نگه داشتن خانه و خوابگاه و محل کار خود باشند، دستیابی به این سطح از نظافت سخت نیست. اینجا همه مردم به نظافت مشغولند. این را در مدرسه تمرین می کنند و در جامعه هر روز اجرا می کنند.»

می گویند وقتی دانش آموزان ژاپنی به مدرسه می روند، مدرسه در همان ابتدا یکی دو نکته مهم را با آنها مطرح می­کند. به آنها می­گوید که ژاپن مجمع الجزایری است در احاطه آب­های اقیانوس آرام ، فاقد نفت و گاز و سایر منابع زیر زمینی و برخوردار از محدوده اندکی از زمین های حاصلخیز موجود در جهان که باید قدرش شناخته شود. نگهداشت جنگل و زمین و دریا به عنوان پیش­نیاز بقا در یک مجمع الجزایر تاکید می­شود. به آنها گفته می­شود ژاپن برای جبران همه نداشته های طبیعی اش چشم امیدش به نیروی انسانی کارآمد، مسئولیت پذیر ، اخلاقی و متعهد دوخته شده است. به آنها گفته می­شود ما مردمانی هستیم که به علت وافر نبودن منابع و امکانات طبیعی،  زیاد امکان خطا و اتلاف نداریم و باید بهرورانه و مسئولانه از منابع محدود دراختیار برای خود و نسل های آینده استفاده کنیم. به آنها می­گویند محیط زیست ما محدود و در محاصره آب است. این حرف ها را به دانش آموزان می­گویند و بعد معتقدانه و مصرانه آن را در مدرسه و دانشگاه عملیاتی می­کنند. ژاپنی ها ظرفیت مدرسه را بهترین ظرفیت و زمینه برای پرداختن به دغدغه های استراتژیک خود تشخیص داده اند.

 مدرسه و دانشگاه را که مطالعه می­کنی، تاکید و تمرکز بر این موضوعات پایه را به چشم می­بینی. با همین رویکرد و باور،  ژاپنی که بعد از جنگ جهانی دوم از خاکستر خود بلند شد، از لابلای هزاران زلزله و چند ده سونامی و چند صد طوفان خود را به جایگاه آبرومند قطب اقتصادی و صنعتی دنیا رساند. حالا دیگر خیلی ها از ژاپن می­گویند. یکی از سخت کوشی و بلند همتی ژاپنی­ها می گوید، دیگری به نظافت و آراستگی تحسین برانگیز کوچه و خیابان و کوی و برزن ژاپن غبطه می خورد. عده ای از پدیده انحصاری « کار میری» به معنی از فرط کار مردن در ژاپن حرف می­زنند و برخی هم محسور و شیفته کیفیت بالای محصولات صنعتی و الکترونیکی ژاپن هستند و آن را به وجدان کاری و مسئولیت شناسی ژاپنی ها نسبت می­دهند. بالاخره ، توصیف ژاپن به گونه ای است  که خیلی ها دوست دارند از آن دیدن کنند.

این ها را گفتم تا با این مقدمه بگویم توجه بنده و اعضای گروه اعزامی در این سفر و در بازدیدها به چیزهای جالبی از این دست جلب می­شد که ریشه و اساس آنها را در همین گزاره های مطرح شده در بالا و اهتمام مدرسه در عملیاتی کردن و نهادینه کردن انها در مدرسه و دانشگاه می دیدیم.

 نظافتی که در وجب به وجب سرزمین خورشید دیدیم ، درسی بود که مدرسه ها موفق شدند به همه یکصد و بیست و هشت میلیون ژاپنی بدهند و این باور را در آنها نهادینه کنند که محیط زیست کشور کم وسعتی مثل ژاپن که یک چهارم ایران ما وسعت دارد و بیش از یک ونیم برابر ما جمعیت آنقدر مهم است که تمرکز اصلی مدرسه باید بر حفظ آن باشد. و این توفیق را شما در جای جای ژاپن به صورت روزانه و ساعتی به چشم می بینید. البته باید گفت که نظافت ژاپن در تلفیق با آراستگی و سلیقه مردمان این کشور جلوه ای مضاعف داشت. در هیچ جای شهرهایی که در ایالت آیچی بازدید کردیم، ساختمانی ندیدیم که نمای نیمه کاره یا رها شده داشته باشد. نظافت و مهم تر از آن مراقبت از محیط زیست را مدرسه در دستور کارش قرار داد و موفق به نهادینه کردنش شد. دیگر لازم نیست در ژاپن استاندار و مدیرکل محیط زیست استان و همه مدیران عضو شورای اداری استان در هفته محیط زیست جلیقه مخصوص به تن کنند و به صورت نمادین و برای جلب توجه جامعه به موضوع حفظ محیط زیست در کنار جاده ها مشغول جمع آوری زباله های پرحجم شوند. چون مدرسه باور دارد که حفظ محیط زیست در کشور کم وسعت و نسبتاً پرجمعیت ژاپن ارزش حیاتی دارد. نتیجه اش می­شود کشوری که با کمترین هزینه و کمترین تبلیغات تلویزیونی و کمترین تعداد کارگران شهرداری و کمترین مشکل محل دفن زباله و با مسولیت شهروندانش از اتاق کار و کلاس درس گرفته تا دل جنگل­ها و نوک قله کوهها نظافت محیط زیست را تضمین کند. البته درس مسولیت شناسی مستتر در این ماجرا زیاد احتیاج به توضیح ندارد.

همین طور که در محوطه قدم می­زدیم و وارد ساختمان ها می شدیم و از آنها خارج می­شدیم، توجهمان به وجود سطل های زیبا و متنوع مواد بازیافتی در هر طبقه از هر ساختمان جلب شد.

 

این سطل ها به نظرم کتاب­های حفاظت از محیط زیست بودند که به هر دانشجو روزانه دهها بار یاد آوری می­کردند که زمین محدود ژاپن طاقت تحمل قوطی­ها ، کاغذ و شیشه های مخلوط شده با زیاله را ندارد. این ها نشان می دادند که موضوع بازیافت را نباید به کتاب ها و شعارها محدود کرد. شاید در گشت و گذار چند روزه مان در ژاپن بیش از یکصد سطل تفکیک مواد بازیافت شونده به رنگ ها و جنس ها و شکل های مختلف و جذاب در هر طبقه از هر ساختمان مدرسه و دانشگاه دیدیم.

بازدیدی هم از خوابگاه دانشجویان خارجی شاغل به تحصیل در دانشگاه آیچی داشتیم که در قالب طرح تبادل دانشجو از کشورهای آلمان، چین، اندونزی و چند کشور دیگر به دانشگاه ت.م. آیچی آمده بودند. شاید یکی از جلوه های عملیاتی شدن تفاهم نامه امضا شده بین دو دانشگاه ایرانی و ژاپنی حضور دانشجویان ایرانی در این خوابگاه در سال های آینده باشد. این دانشجویان در اتاق های تک نفره اقامت داشتند و حدود شش ماه الی یک سال از سنوات تحصیلی شان را با بورس دولت ژاپن در دانشگاه ت.م. آیچی درس می خواندند.با بعضی از آنها صحبت دوستانه ای در خوابگاه داشتیم. از اقامت­شان در ژاپن راضی بودند و تجربه حضورشان در یک دانشگاه ژاپنی را بسیار ارزشمند توصیف می کردند.

 

در ادامه بازدید از بخش های مختلف دانشگاه به ساختمانی رسیدیم که مشابه آن را در دانشگاه فرهنگیان ایران نداریم و آن مرکزی بود که دانشگاه تأسیس کرده بود تا به دانش آموختگان خود برای موفقیت در آزمون های سخت و نفس گیر صلاحیت معلمی که توسط وزارت آموزش و پرورش برگزار می شود ،کمک کند. برایمان جالب بود در این مورد بیشتر بدانیم. حاصل پرسشهای پرتعداد ما این شد که نشانه دیگری از عزم جدی دولت ژاپن برای تربیت نیروی انسانی کارآمدی که بتواند جبران نداشته های طبیعی ژاپن باشد را به چشم دیدیم. در دانشگاه تربیت معلم آیچی ژاپن که یکی از یازده دانشگاه تربیت معلم در ژاپن است ، دانشجویان با پشت سرگذاشتن یک آزمون ملی و یک آزمون ویژه که توسط دانشگاه برگزار می­شود، وارد دانشگاه تربیت معلم می­شوند. رقابت برای ورود به دانشگاه تربیت معلم بسیار جدی است. در دانشگاه آیچی در سال گذشته از میان 3000 متقاضی 900 نفر پذیرفته شدند. پذیرفته شدگان دوره چهار ساله را بدون آنکه از مزیت هایی مانند حقوق، بیمه، احتساب سنوات تحصیل به عنوان سنوات خدمت، معافیت از سربازی و مانند آن برخوردار باشند و  تضمینی برای استخدامشان وجود داشته باشد، سپری می­کنند. کارورزی را در مدارس وابسته به دانشگاه می­گذرانند  و بعد از دانش آموختگی و اخذ مدرک کارشناسی از دانشگاه تازه وارد مرحله رقابت جدی و نفس گیر با سایر دانش آموختگان دانشگاه­های تربیت معلم دولتی و خصوصی کشور برای رسیدن به «گواهینامه کارکنان آموزشی» می شوند. از این روست که دانشگاه برای حمایت از دانشجو معلمان خود در مرحله آماده شدن برای آزمون صلاحیت های حرفه ای که به نوعی حفظ آبروی خود دانشگاه هم محسوب می شود، مرکزی تأسیس کرده است که در آن از معلمان بازنشسته به عنوان مشاور و راهنمای کاریابی دانشجویان دعوت به همکاری می­نماید. جلسات مصاحبه شبیه سازی شده برگزار می نماید. آخرین اگهی های جذب معلم را در تابلوهای اعلانات پرتعداد این مرکز نصب میک­ند تا شاید در مسیر جذب شدن به دانشجویان کمک شود.  نکته جالب توجه در این مورد این است که علیرغم همه تلاش هایی که دانشجویان و دانشگاه برای موفقیت در آزمون های صلاحیت حرفه ای می­کنند، فقط هفتاد در صد آنان موفق به اخذ گواهینامه می شوند و سی در صد باقیمانده از ورود به حرفه معلمی باز می مانند.

نکته جالب توجه دیگر برای ما طرز تلقی مسئولین دانشگاه از زندگی شبانه روزی دانشجومعلمان در سراهای دانشجویی بود. در داخل محوطه دانشگاه تربیت معلم آیچی دو خوابگاه پسرانه با شصت و چهار اتاق و چهار خوابگاه دخترانه با یکصد و بیست و هشت اتاق وجود داشت.در خصوص شبانه روزی بودن دانشگاه و اقامت دانشجو معلمان در خوابگاه­ها سوال پرسیدیم. آن دسته از دانشجویانی که از شهرهای دور می آیند و نیاز به حمایت دانشگاه برای اسکان دارند، در قبال پرداخت وجه در خوابگاه­ها اقامت می­کنند و  تأکیدی برحضور دانشجو در خوابگاه با اهدافی که در دانشگاه فرهنگیان دنبال می­کند، وجود ندارد. از اعضای هیئت رئیسه دانشگاه سؤال کردیم آیا کارکرد تربیتی و فرهنگی اقامت دانشجومعلمان در خوابگاه دانشجویی مد نظر شما نیست؟ کمی طول کشید تا منظور ما از فعالیت های فرهنگی اجتماعی در بستر خوابگاه را متوجه شوند. بعد از کلی توضیح و تفسیر، سؤال ما را تا حدودی متوجه شدند و در پاسخ گفتند کار فرهنگی و اجتماعی مد نظر شما برای معلمان از همان ابتدای ورود آنها به مدرسه و در بستر فرهنگ عمومی جامعه انجام می­شود. این­گونه نیست که این ویژگی ها را فقط برای معلمان لازم بدانیم. همه افراد جامعه در هر شغلی که قرار باشد خدمت کنند، باید از یک سری اصول اخلاقی و انسانی و فرهنگی و اجتماعی بهره مند باشند که همه آنها در بستر مدرسه و فرهنگ عمومی جامعه در آنها ایجاد می­شود. پرورش نیروی انسانی مسئولیت شناس، میهن دوست، مبادی آداب، متعهد و سخت کوش جز وظایف مدرسه است و ما در خوابگاه دانشجویی به دنبال ایجاد آن نیستیم.

در اثنای بازدیدمان از محوطه دانشگاه گروهی دانش آموز که برای آشنایی با دانشگاه آمده بودند را دیدیم. دانشگاه ت.م. آیچی برنامه های ویژه ای برای آشنایی دانش آموزان و والدبن آنها با دانشگاه دارد.

دانشجو معلمان دانشگاه تربیت معلم آیچی یا با خود ناهار به همراه می­آورند و یا از بوفه دانشگاه خریداری می­کنند. دستگاههای فروش اتوماتیک آبمیوه که با سکه کار میکنند در جاهای مناسب تعبیه شده اند.

از دیگر نقاط تمایز دانشگاه ت.م. آیچی و دانشگاه فرهنگیان این است که دانشگاه ت.م. آیچی از مقطع پیش دبستانی تا متوسطه دوم مدرسه وابسته دارد که برای تسهیل اجرای طرح کارورزی دانشگاه و زمینه سازی برای انجام فعالیت های پژوهشی دانشگاه در بستر مدرسه و همچنین برخورداری مدرسه از حمایت های پژوهشی دانشگاه تاسیس شده اند. این مدارس قبل از الحاق به دانشگاه وجود نداشته اند و توسط دانشگاه تأسیس و مدیریت می شوند. تمامی اعتبارات مورد نیاز مدرسه توسط دانشگاه تامین می شود.کارکرد اصلی مدرسه های وابسته پژوهش است و لذا در حوزه معاونت پژوهشی دیده شده اند. در دانشگاه تربیت معلم آیچی معاونتی تحت عنوان معاونت پژوهشی و مدارس وابسته وجود دارد. جالب اینجاست که معاون فعلی پژوهش و مدارس وابسته به مدت چهار سال مدیر دبستان وابسته به دانشگاه بوده است. در کنار همه کارکردهای مدارس وابسته انجام پژوهش های کاربردی برای بهبود کیفیت خدمات ارائه شده در مدرسه نیز در این مدارس انجام می شوند.

در مدارس عادی ژاپن زبان انگلیسی از پایه پنجم  ودر مدارس خاص مانند مدارس وابسته به دانشگاه از پایه اول دبستان تدریس می شود. اما یادگیری زبان انگلیسی در ژاپن  زیاد مقرون به موفقیت نبوده است. غربت زبان انگلیسی درژاپن محدود به فروشگاه­ها و هتل ها نبود و به راحتی در دانشگاه و در میان دانشجویان و دانشگاهیان هم این غریبی حس می شد. به راحتی می توان ادعا کرد که پروژه آموزش زبان انگلیسی در ژاپن یک پروژه شکست خورده است. غیر از چند استاد که تحصیل کرده انگلیس و ایالات متحده آمریکا بودند و خانم انکه که به گفته خودش از فرط علاقه شخصی زبان انگلیسی را یاد گرفته بود،  اساتید و دانشجویان و فروشندگان فروشگاههای بزرگ و مسئولین پذیرش هتل از مقدماتی ترین سطح ارتباط به زبان انگلیسی بی بهره بودند. وقتی عدم پذیرش دلار در هتل ها و فروشگاههای بزرگ را هم دیدیم، ذهنمان رفت به سمت این فرضیه که احتمالا غربت دلار و زبان انگلیسی یک مقاومت فرهنگی حساب شده و اعلام نشده است و نباید آن را به حساب شکست ژاپنی ها در این عرصه گذاشت. اما وقتی  متوجه شدیم معلم کلاس انگلیسی یکی از مدارس وابسته به دانشگاه  یک مرد نیوزلندی بود و اساتید دانشگاه ناگویا و آیچی نیز فرضیه مقاومت فرهنگی ما را نپذیرفتند، کمی در خصوص صحت فرضیه مان مردد شدیم. از استاد نیوزلندی درمورد علت ضعف مفرط ژاپنی ها در استفاده از زبان انگلیسی پرسیدم.  پاسخش مثل حضور خودش در کلاس انگلیسی تایید کننده فرضیه مقاومت فرهنگی ما نبود. به اعتقاد ایشان، ژاپنی ها اساسا کم حرف و خجالتی و غیر اجتماعی هستند و همین أمر علت عدم توفیقشان در یادگیری زبان خارجی است. کس دیگری هم می گفت فاصله زبان ژاپنی و زبان انگلیسی زیاد است و بنابراین کارشان به مشکل خورده است.

بازدید از مدارس وابسته به دانشگاه تربیت معلم آیچی

همان­طور که اشاره کردم ، دانشگاه ت.م. آیچی در مقطع پیش دبستانی، دبستان ، متوسطه اول و متوسطه دوم و حتی برای دانش آموزان استثنایی مدرسه وابسته دارد. فرصتی فراهم شد تا از این مدارس بازدید کنیم. برخی از موضوعاتی که در این مدارس برایمان جالب و حائز اهمیت بودند را فهرست وار ذکر می­کنم.

1. معلمان مدارس در ژاپن در هنگام حضور و تدریس در کلاس لباس راحت ورزشی یا لباس غیررسمی راحت به تن دارند. شاید دلیلش  این باشد که آن را راهی برای شکستن فضای رسمی و ایجاد صمیمیت می دانند.

 

۲. علیرغم تصوری که ممکن است از بیرون در مورد مدارس ژاپن به عنوان یک کشور پیشگام در زمینه تولید بهترین محصولات تکنولوژیک وجود داشته باشد، کلاس های درس در مدارس ژاپن سنتی و مبتنی بر استفاده از تخته سیاه و گچ است.  از تکنولوژی در حد بسیار معمولی استفاده می شود. در این خصوص از مسئولین مدرسه سوال پرسیدیم. پاسخ این بود که رابطه چهره به چهره معلم و شاگرد مخصوصاً تا کلاس نهم برای ما آنقدر اهمیت دارد که آن را قربانی تکنولوژی مدرن نمی کنیم!

۳. دانشگاه و مدارس وابسته به آن نیروی خدماتی و خدمتگزار ندارند و مدرسه و دانشگاه که اتفاقاً خیلی هم وسیع هستند، به صورت مناسب و چشم نواز توسط دانش آموزان و با کمک و همراهی معلمان نظافت می شوند. این امر حتی در مدارس استثنایی که دانش آموزان عقب افتاده ذهنی و معلول جسمی در آن درس می خوانند، هم استثنا نمی شود. اعتقاد دارند که دانش آموزان استثنایی هم برای ورود به زندگی مستقل باید به نظافت و آراسته نگهداشتن محیط خود  عادت کنند. چون دانشگاه و مدرسه هیچ نیروی خدماتی ندارد در زمان حضور مهمانانی مانند گروه اعزامی ایران به ژاپن کارمندان اداری دست به کار می شوند و از مهمانان پذیرایی می­کنند.

4. کلاس های درس حداقل از دو سمت پنجره های شیشه ای بزرگ دارند و آنچه در درون کلاس می­گذرد به راحتی از بیرون برای رهگذران قابل مشاهده است. علاوه بر آن ورود مسئولین به کلاس درس آنقدر طبیعی است که خللی در روند کلاس ایجاد نمی کنند. حتی حضور هیئت ایرانی در کلاس های درس که با احتساب همراهان ژاپنی  دوازده عضو داشت، خللی در روند عادی کلاس­شان ایجاد نمی­کرد.

5. همه مدارس وابسته یک بخش بزرگ و مجهز مراقبت و حمایت بهداشتی و سلامتی دارند که در آنجا به مشکلات جسمانی ناشی از آسیب های احتمالی درون مدرسه یا کسالت های جسمانی رسیدگی می­شود.

6. یکی از درس هایی که برای ما جالب توجه بود، درس اقتصاد خانواده بود که در آن مهارت هایی مانند دوختن پارچه با نخ و سوزن و با چرخ خیاطی، آماده سازی مواد اولیه و پختن غذا و شستشوی ظروف و اتو کشیدن لباس آموزش داده می­شود. در کلاس اقتصاد خانواده، یک کیف و محتویات آن شامل چند بطری آب آشامیدنی، دارو، چراغ قوه، باطری، غذای خشک و مقوی ، چاقو وسایر وسایل ضروری برای زندگی چند روزه در شرایط بحرانی پس از زلزله مورد نیاز است، روی یک میز به نمایش گذاشته شده بودند و برای جلب توجه دانش آموزان به موضوع از آنها خواسته می­شد در کلاس دوختن یک کیف برای وسایل مذکور را با دست خود انجام دهند. این کیف باید به تعداد اعضا خانواه در منزل در دسترس باشد و دانش آموزان تمرین می­کنند که در زمان زلزله بدون فوت وقت کیف آماده را به سرعت بگیرند و جان به در ببرند.

 

 

7.مدارسی که ما از آنها بازدید کردیم، وسیع بودند و از امکانات ورزشی مناسب مانند زمین بازی و استخر شنا برخوردار بودند. ورود با کفش به راهروها و کلاس ها ممنوع بود. دانش آموزان کفش­ها را در هنگام ورود به سالن در می­آورند و دمپایی های متحدالشکل و زیبایی که مدرسه تهیه کرده بود را می پوشیدند. کف راهروها و پله ها با کف پوش و کف کلاس ها با موکت پوشانده شده است.

8. رعایت سلسله مراتب و احترام به مافوق خیلی در ژاپن برجسته است. شاید از شدت غیر منعطف بودن سلسله مراتب یا  براثر تأکیدی که از نظر فرهنگی بر پیشگیری از خطا و اتلاف منابع می شود، باشد که ژاپنی ها خیلی حساس، خجالتی و حتی کم اعتماد به نفس به نظر می رسند. وقتی از یکی از کارمندان دانشگاه آیچی به خاطر همراهی مسئولانه اش تشکر کردیم ، بلافاصله آن را رد کرد و تاکید کرد که شما نباید از من  تشکر کنید؛ باید از رئیس دانشگاه که اجازه این همکاری را داد و تیمی که با پشتیبانی از من امکان همراهی موفق و موثر را با تیم ایرانی فراهم کرد، تشکر کنید و در حضور مقام مافوق صورتش سرخ شد؛ طوری که ما از این تشکر کردن پشیمان شدیم و فکر کردیم شاید این کار ما برای او عواقبی داشته باشد.

9. دانش آموزانی که به واسطه شغل پدران­شان در ایالات متحده آمریکا، انگلستان، چین و تایلند زندگی کرده بودند و تجربه تحصیل در مدارس آن کشورها را داشتند، در مقایسه با آن کشورها قوانین و مقررات مدارس ژاپن را سخت گیرانه و غیر منعطف توصیف می­کردند و می­گفتند دل­شان برای آن مدارس تنگ شده است. در خصوص نظافت مدرسه هم می­گفتند که منطقش را می پذیرند، اما از آن استقبال نمی کنند.

10. مدیران مدارس وابسته عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت معلم آیچی ژاپن بودند.

11. معلمی در ژاپن شغلی پردرآمد و دارای جایگاه اجتماعی بالاست. با این وجود، سختی و فشار کار معلمی در ژاپن که به گفته برخی مسئولین معلمان را درگیر همه فعالیت های فوق برنامه دانش آموزان نیز می­کند و شاید یک شنبه ها هم آنها را به مدرسه بکشاند، باعث می شود که برخی معلمان ژاپنی سودای تغییر شغل را در سر بپرورانند.

12. دانش آموزان هم در ابتدای کلاس و هم در انتهای کلاس به معلم ادای احترام می­کنند. نماینده دانش آموزان به جلوی کلاس می آید و در مقام تشکر از معلم جملاتی را می گوید سپس همه دانش آموزان کلماتی را می گویند و به معلم تعظیم می کنند.

13. دانش آموزان لباس و کیف متحدالشکل دارند.

 

 

14.  دیوار راهروها و کلاس ها  پوشیده از عکس های فعالیت های دانش آموزان در مدرسه و اردوها و یا مطالب آموزشی تهیه شده توسط دانش آموزان است.

15.  عکس همه دانش آموزان کلاس روی دیوار کلاس در کنار هم نصب می شود. علاوه بر عکس، اطلاعاتی در مورد آنچه دانش آموز به آنها علاقه دارد ، آنچه را که اصلا دوست ندارد و توانایی ها و قابلیت های او در ذیل عکس درج شده است.

16. بازیافت هم به عنوان یک مسئله مهم فعلی و هم به عنوان موضوعی که باید در ذهن و رفتار دانش آموزان نهادینه شود، بسیار در دانشگاه مورد توجه است.  در هر راهرو سه الی چهار ظرف مخصوص بازیافت بطری، کاغذ، مواد سوزاندنی و... که دارای شکل ها و رنگ های متفاوت هستند، وجود دارند تا بطری و کاغذ و شیشه تبدیل به زباله نشود.

17.  جارو و طی­های نظافت به تعداد زیاد در مدرسه ها وجود دارند که دانش آموزان در ساعات نظافت از آنها استفاده می­کنند.

18.  در کلاس اقتصاد خانواده وسایل و تجهیزاتی مانند ماشین لباس شویی ، اتوی بخار ، میز اتوکشی ، ظرف شویی ،  اجاق گاز خوراک پزی ، و ظروف آشپزخانه و چرخ خیاطی وجود دارند و دانش آموزان مهارت های آشپزی ، خیاطی، اتو کشیدن لباس و شستشوی دستمال های تنظیفی که هر روز برای نظافت استفاده می شود را تمرین می کنند. در این درس دانش آموزان در گلدان گل و گیاه هم پرورش می دهند.

19.  سلسله مراتب اداری و رعایت احترام مقام مافوق و مسئولیت شناسی در ارکان مدارس و دانشگاه­های مورد بازدید به صورت برجسته قابل رؤیت بود.