دکتر موسی پور، سرپرست معاونت پژوهشی و فناوری دانشگاه در اولین مصاحبه اختصاصی سال 93:
دانشگاه فرهنگیان نه تنها در نام که در محتوای خود نیز، به طور تمام عیار با فرهنگ آمیخته است/ اندیشه ی پژوهش به منزله فرهنگ
به دنبال اولین مصاحبه اختصاصی دکتر مهر محمدی در سال جدید و وعده ی اداره کل روابط عمومی و امور بین الملل دانشگاه فرهنگیان مبنی بر تداوم سلسله گفتگوهای اختصاصی با معاونان دانشگاه طی روزهای آینده، فرصتی حاصل شد تا با دکتر موسی پور، سرپرست معاونت پژوهشی و فناوری دانشگاه، پیرامون برنامه های این معاونت در سال 1393 گفتگویی داشته باشیم که مشروح آن به اطلاع مخاطبان محترم می رسد:
بسم الله الرحمن الرحیم
- جناب آقای دکتر، بدون مقدمه وارد موضوع میشویم واز حضورتان پیرامون برنامه های اصلی سال 1393 حوزه معاونت پژوهشی و فناوری جویا می شویم.
از شما متشکرم که این فرصت را ایجاد کرده اید تا درباره ی برنامه های معاونت گفتگو شود. پیش از آن که به برنامه های این حوزه بپردازم، مایلم با استناد به نام گذاری سال 93 توسط مقام معظم رهبری (مدظله العالی) به نام «اقتصاد و فرهنگ، با عزم ملی و مدیریت جهادی» مطلبی را عرض کنم.
فرمایش رهبری معظم انقلاب(مدظله العالی) در نامگذاری سال، نوعی عنایت محوری را آشکار میکند که در سطح عالیِ نظام مطرح است، این که ایشان بر فرهنگ تأکید نهادهاند، به معنای آن است که پدیده باورها و ارزشهای عمومی، دارای جایگاهی اساسی است.
البته فرهنگ در سطوح متفاوتی مطرح میشود و قیود گوناگونی را می پذیرد. آن چه برای حوزه فعالیت های معاونت مهم است، فرهنگ پژوهش است. میدانیم که فرهنگ پژوهش، حائز اهمیت است؛ اما به پژوهش، حتی فراتر از آن که دارای فرهنگی باشد، نگاه می کنیم و بر پژوهش، به منزله ی فرهنگ تأکید میکنیم.
به عبارت دیگر، آن چه مطرح است، باورهایی است که لازمه کار آموزشگری و دانشجویی کردن در دانشگاه فرهنگیان است و آن «پژوهش» است؛ یعنی مدرس بودن و دانشجو بودن، در بنیاد خود، پژوهشگر بودن را دارد. پس، من با توسل به این نامگذاری، می خواهم عرض کنم که دانشگاه فرهنگیان نه تنها در نام خود، فرهنگ را دارد؛ که در محتوای خود نیز به طور تمامعیار با فرهنگ آمیخته است. همین موضوع است که سبب میشود بتوانیم دانشگاه فرهنگیان را، یکی از پروژه های فرهنگی نظام جمهوری اسلامی، قلمداد کنیم.
ما با این باور به تدوین و تنظیم برنامه های سال 1393 اقدام کرده ایم؛ یعنی تلاش کرده ایم شرایطی را فراهم کنیم که پژوهش، به منزله ی فرهنگ در دانشگاه فرهنگیان، خودنمایی کند و آشکار شود. پس همه برنامه های معاونت، از نوع زمینه سازی و حمایت از فعالیتهایی است که دانشجو معلمان، مدرسان و اعضای هیأت علمی، برای تحقق هویت واقعی خود به آنها اقدام می کنند؛ یعنی پژوهش و پژوهشگری است که بنیاد و اصل دانشگاهی بودن را نشان میدهد. همه کسانی که در دانشگاه فرهنگیان، حضور و فعالیت دارند، به لحاظ تعلقی که به این دانشگاه دارند، به این موضوع عنایت خاص دارند؛ یعنی آنان برای آشکار کردن پدیده پژوهش به منزله فرهنگ در تلاشی جدی تر خواهند بود.
- برای ایجاد شرایط چنین عملی، معاونت چه برنامه هایی را تدوین کرده است؟
معاونت پژوهشی و فناوری برای سال 1393، مجموعهای از برنامه ها را تدارک کرده است که ذیل ده محور اصلی قرار میگیرند. این محورهای اصلی در قالب یک بخشنامه، تدوین و به پردیسها و مراکز دانشگاه ابلاغ شده است. در میان موضوعات مطرح در محورهای مورد نظر، اکنون به چند مورد اشاره میکنم:
اول، زمینه سازی برای پژوهش های کاربردی است. شرایطی فراهم شده تا پژوهش های کاربردی، در خدمت پاسخگویی به مسائل پردیس ها قرار گیرند و از این طریق، امکان ارتقای فعالیتهای دانشگاه را فراهم کنند. در سال جاری بر پژوهش های خرد تأکید داریم؛ یعنی پژوهش هایی که به حل یک مسأله و انتشار یک مقاله می انجامد. ما درصدد هستیم فرصتی ایجاد کنیم که هر یک از اعضای هیأت علمی و مدرسان موظف دانشگاه، یک قرارداد پژوهشی را منعقد کنند و هدف اصلی این نوع پژوهشها هم انتشار یک مقاله علمی پژوهشی، خواهد بود.
دوم، زمینه سازی برای انتشار مقالات مدرسان و اعضای هیأت علمی دانشگاه است.
ما اطلاع داریم که تعداد زیادی از همکاران دانشگاهی، دارای تجارب بیمانندی در حوزه تربیت معلم هستند و این تجارب را طی سال های گذشته، تدوین کردهاند و مقالاتی را تولید نمودهاند؛ اما این نوع مقالات به دلایلی، در نشریات منتشر نشده است. این مقالات، علاوه بر آن که دارای ارزش اساسی برای تربیت معلم است، در عین حال نویسندگان آن ها نیز، مایل به انتشار آن ها هستند. زمینهای ایجاد شده تا این مقالات در کتابهایی منتشر شود. این مقالات، طی بهار امسال جمعآوری و داوری و در قالب یک مجموعه کتاب توسط دانشگاه منتشر میشود. این کتابها، احتمالا با نام «کتاب فرهنگیان» یا نام دیگری که ممکن است از سوی همکاران یا دانشجو معلمان پیشنهاد شود، منتشر خواهد شد.
سوم، برای توسعه توانمندیهای مدرسان و افزایش سطح علمی دانشگاه، علاوه بر آموزشهای کوتاه مدت در قالب کارگاههای آموزشی، اعطای بورس تحصیلی در دستور کار قرار دارد. برای اعطای بورس از سویی در پی تدارک زمینههای قانونی آن، یعنی دریافت مجوز هیأت امنا هستیم و از سوی دیگر، تلاش می کنیم زمینههای لازم فراهم شود.
ما قصد داریم هم برای مدرسانی که خودشان در آزمون دوره دکترا شرکت کرده و پذیرفته میشوند و هم برای کسانی که دارای شرایط ادامه ی تحصیل بدون کنکور هستند، امکانات ادامه ی تحصیل را ایجاد کنیم. در همین ارتباط، برای فرصتهای مطالعاتی اعضا نیز، برنامههایی تدارک کردهایم.
چهارم، موضوع انتشار نشریات علمی است. در این زمینه، در پی آن هستیم که با مشارکت پردیسهای دانشگاه، به انتشار نشریات علمی اقدام کنیم. برنامههای مربوط آماده شده و ظرفیتهای قانونی مربوط به توسعه نشریات شناسایی گردیده و امیدوار هستیم طی امسال بتوانیم دستکم سه عنوان نشریه علمی به انتشار برسانیم.
پنجم، موضوع پژوهشهای دانشجویی است. برای ما این نوع پژوهشها، دارای ارزش اساسی است. ما برنامههایی داریم که هم به ایجاد باشگاه پژوهشگران دانشجو اقدام کنیم و هم فرصتهایی پدید آوریم که دانشجو معلمان، تحت راهنمایی مدرسان، به انجام پژوهش اقدام کنند، به تولید مقاله همت گمارند، انجمنهای علمی خود را فعال سازند و در برگزاری همایشهای علمی بکوشند. در این راستا، پیشبینی شده است طی سال جاری، همایشهای دانشجویی در ارتباط با «فرهنگ اقتصادی» در تمامی استانها، برگزار شود.
- این نوع فعالیتها به نظر میرسد در سطح استانها برگزار می شود، آیا طرحهای کلانی هم در دست اجرا دارید؟
بله. ما طرحهای کلان پژوهشی در برنامههای سال 93 داریم. یکی از این طرح ها، «کیفیت زندگی دانشجویی» است. این موضوع خیلی مهم است که تمام تلاشهای دستاندرکاران را، دانشجو معلمان چگونه تجربه میکنند. آیا آنچه در دانشگاه جریان دارد، از نظر دانشجو معلمان، دارای کیفیت لازم است یا خیر؛ این یک طرح کلانی است که در سال جاری اجرا میشود و در آن تعداد قابل توجهی از مدرسان و دانشجو معلمان، به عنوان پژوهشگر، مشارکت خواهند داشت.
همچنین، طرح «خط پایه» نیز، برای اجرا آماده میشود. در این طرح، هدف آن است که وضعیت دانشگاه، از جهات مختلف، شناسایی و توصیف شود.
طرح دیگری که به طور سراسری اجرا خواهد شد، طرح «پیام تربیتی شهدای تربیت معلم» است. آنچه از این معلمان ماندگار در قالب وصیتنامه بر جای مانده، مورد تحلیل قرار میگیرد تا مشخص شود آنان، چه پیامهایی برای امروزِِ جامعه، ارائه کردهاند. این طرح البته، با مشارکت گسترده ی اشخاص علاقمند، قابل انجام است و قصد بر این است که با این روش انجام شود.
- آیا این قبیل کارها، به گونهای تنظیم شده است که رتبه دانشگاه را در میان دانشگاه های کشور، افزایش دهد؟
همین طور است. برای ما، رتبه دانشگاه هم مهم است. دانشگاه فرهنگیان در حال حاضر دارای رتبه خوبی در میان دانشگاههای کشور نیست، ولی این دانشگاه، دارای قابلیتهایی است که میتواند به سرعت، رتبه خود را تغییر دهد. اولا؛ کارهای زیادی از اعضای دانشگاه، با نام دانشگاه منتشر نشده است. ثانیا؛ جمعیت اعضای دانشگاه در حد دانشگاههای بزرگ کشور است و این گروه دارای تجربه زیادی برای تولید آثار علمی هستند. همچنین، به نظر میرسد اعضای دانشگاه نسبت به اینکه رتبه دانشگاه در وضع مناسبی نیست، حساس شدهاند. این واقعیتها سبب میشود دانشگاهیان این دانشگاه به شکل جدی برای تغییر جایگاه دانشگاه کوشش کنند. ما نیز در برنامههای معاونت بر این موضوع تاکید داریم. انتشار مقاله با انتساب به دانشگاه، مورد تشویق قرار میگیرد. این کار به مدرسان و اعضای تمام وقت هم محدود نمیشود. البته این بدان معنا نیست که حل مسائل دانشگاه در اولویت نباشد.
به عبارت دیگر، ما برای تحقیقات کاربردی ارزش خاصی را قائل شدهایم و در عین حال، اعتقاد داریم به دلیل فعالیت انحصاری دانشگاه در حوزه تربیت معلم، این فرصت وجود دارد که پژوهشها هم به حل مسأله بینجامد و هم به تولید مقاله منجر شود؛ یعنی موضوع تربیت معلم، چنان در جامعه ایران مورد غفلت بوده است که تحقیق در آن با نوآوری همراه خواهد بود.
- به نظر شما به چه نحو و با چه زمینهسازیهایی ممکن است توسعه علمی در دانشگاه و مخصوصا در حوزه تربیت معلم حاصل شود؟
تصور میکنم دو اعتقاد همزمان، به این موضوع کمک میکند، اول؛ این باور که کارِ معلمی، کار پیامبری است و دوم؛ این باور که خلیفهالله بودنِ انسان، نیاز به تلاش فراوان دارد.
این باور که معلمی کردن، پیامبری کردن است؛ وقتی با این اعتقاد همراه می شود که پیامبران برای پیامبری کردن همواره دلنگران پذیرش خداوند بودهاند، سبب میشود که هر مؤمن به این باور، برای بارور کردن توانهای خود، همواره در تلاش باشد و به آنچه دارد، بسنده نکند. این همان بنیادی است که یادگیری مداوم یا مستمر را ممکن میکند و امید به بهتر شدن را رونق میبخشد.
اما خلیفهاللهی هم، همین پیامد را دارد؛ در این باور، فهم و درک جهان برای آگاهی از سنتهای خداوندی نهفته است و چنین باوری امکان مشارکت همگانی را فراهم میکند؛ به عبارت دیگر، در ایفای نقش خلیفهاللهی میتوان، شاهد آن بود که عمل برای خالق، خالص میشود. این چنین بنیادهایی سبب میشود تا به اقدام مؤثر دانشگاه فرهنگیان امیدوار بود.
- امروز شاهد تأکید فراوان بر افزایش تعداد مقالات و انتشار مقالات علمی در سطح بینالمللی هستیم. آیا دانشگاه های دارای مقالات فراوانتر، دارای عمل تربیتی مناسبتری هستند؟
قطعاً یکی از راههای شناخت توسعه علمی، همین شمار مقالات است. به عبارت دیگر؛ مقالات، برآیند فعالیت علمی هستند. مقالات، به خصوص وقتی در نشریات معتبر به چاپ می رسند، یعنی یافتههایی که در اجتماع علمی پذیرفته شده اند و از اصالت برخوردارند. اگر مقاله ای به عنوان برآیند فعالیت علمی دارای اصالت روشی و موضوعی باشد و بالطبع در یک نشریه معتبر به چاپ برسد، نشان دهنده تولید علم و توسعه علمی است.
البته این شاخص، شاخص تولید علم است. منتها توسعه علم، فقط مترادف با تولید علم نیست، بلکه در ادامه تولید علم، کاربست علم مطرح است.
کاربست علم، کار دومی است که البته شاید سختتر از کار اول هم باشد. کاربست علم، یعنی دستاورد علمی را برای بهبود زندگی بشری بکار گرفتن و مورد استفاده قرار دادن؛ این بخش دوم، آن چیزی است که از مقاله علمی به تنهایی ناشی نمیشود.
مقالههای علمی یک جزء کوچکی از قوانین هستی و سنتهای خداوندی را آشکار میکند، اما دستکاری در هستی ـ که همان کاربست نتایج علم است ـ گاهی اوقات به صدها مقاله و یافته نیاز دارد تا بتوان در این هستی پیچیده دستکاری کرد.
از نظر کسانی که لایه اول را میبینند، توسعه علمی مساوی با تولید علمی و آن نیز، مساوی با انتشار مقاله است، اما کسانی که توسعه علمی را مساوی با کاربست علم و تغییر در زندگی اجتماعی میدانند، توسعه علمی از طریق دیگری و در لایه عمیقتری حاصل میشود و آن عبارت است از کاربست؛ و کاربست علم با کارهای متعدد و با بررسیهای جوانب پیچیده موضوعات حیات انسانی و همین طور، حیات فیزیکی ارتباط دارد و این کار قاعدتاً، دیرتر حاصل میشود.
با مشاهده ی توسعه تولیدات علمی میتوانیم امیدوار باشیم که در آینده، این امکان پدید میآید که کاربست علم هم حاصل شود. قاعدتاً این کار، زمینهسازی های دیگری هم نیاز دارد. کاربست علم، مقولهای است که نیازمند زیرساختهای فیزیکی، فرهنگی، اخلاقی و حتی علاقه و تعهد به کار و علم است.
بنابراین، فراهم کردن آن زمینهها، لازمه ی توسعه علم است؛ منتها در لایه ی اول و در گام اول؛ برآیند اول توسعه علمی، تولید علم است و تولید علم نیز، در انتشار مقاله علمی است و افزایش مقالات علمی به معنای این است که فعالیتی در خدمت توسعه علمی در حال وقوع است. پس، ممکن است، دانشگاهی دارای تولیدات علمی زیاد باشد، اما کاربست علم، در آنجا، به قدر تولید علم نباشد، ولی باید به یاد داشت و تاریخ هم این را میآموزد که بدون تولید علم، هرگز کاربست علم را شاهد نخواهیم بود. پس، برای تولید علم، باید حرکت کرد و برای کاربست علم تولید شده هم، باید کوشید.
- ممنون از وقتی که به این مصاحبه اختصاص دادید.
من هم از شما تشکر میکنم، شما از جمله خدمتگزاران عرصه فرهنگ هستید و البته اکنون در توسعه اندیشه ی پژوهش به منزله فرهنگ وارد شدهاید، امیدواریم ما نیز، شاهد تحقق همه جانبه ی این آرمان باشیم.