برای توسعه پژوهش در دانشگاه به توسعه فرهنگ پژوهش نیاز داریم

بار دیگر فرصتی فراهم شد تا از نزدیک و طی گفتگو با دکتر ساکی، برنامه ها و عملکرد معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه در  ماه های گذشته و برنامه های پیش رو، مرور شود، توجه مخاطبان محترم را به مشروح این گفتگو، جلب می نماییم:

آقای دکتر ، پژوهش در دانشگاه در کدام سطح از توسعه یافتگی است و برای توسعه هر چه بیشتر آن چه اقداماتی تاکنون انجام شده است؟

پیش از این هم گفته ام که حوزه پژوهش و فناوری در دانشگاه نسبت به حوزه های عملکردی دیگر، از توسعه یافتگی کمتری برخوردار است. این هم به دلایل مختلفی است، از جمله  اینکه دانشگاه ما بطور سنتی یک دانشگاه آموزش محور بوده است و کمتر در شرح وظایف  و اعضای آن به توسعه و انجام فعالیت های پژوهشی توجه شده بود. علاوه بر  این، توسعه پژوهش  با نگرش های کمتر حامی نیز مواجه بوده است، آنچه که در جامعه ما اغلب به عنوان یک مانع اساسی فراروی پژوهش مطرح می شود. این گونه که در مجموع به پژوهش به عنوان یک فعالیت زینتی و  با اولویت دوم نگریسته می شود و از این رو متاسفانه همواره فرصت و بهانه ای برای نادیده انگاشتن آن مهیا می شود. اگر چنین برداشتی ( که البته خوشبختانه اکنون چنین نیست ) ترویج شود، پژوهش فرصت توسعه نخواهد یافت. البته باید اعتراف کرد که با وجود کمبود و یا نبود فرصت های پژوهشی در سطح دانشگاه، مدرسان و اعضای هیات علمی ای بوده اند که در حوزه پژوهش خوش درخشیده اند و عملکرد بسیار ارزشمندی در این حوزه داشته اند،البته تعداد آنها در مقایسه با انتظارات بالا نیست. به این ترتیب می توان گفت  رشد و توسعه پژوهش در دانشگاه همزمان مستلزم کوشش های دانشگاه، مسوولان پردیس ها و مراکز و  مدرسان و هیات علمی دانشگاه است. به ویژه مدرسان و هیات علمی، نقش اول را در توسعه پژوهش بر عهده دارند. باید کوشش نماییم تا  با کمک هم دانشگاه فرهنگیان را نیز به عنوان دانشگاهی پژوهشی در کشور مطرح نماییم.

اقدامات معاونت پژوهشی تا کنون در این زمینه چه بوده است؟

معاونت پژوهشی در صدد استقرار فرصت های پژوهشی اعضای هیات علمی سایر دانشگاه ها برای اعضاء و مدرسان خود است و خوشبختانه در این راستا از تاکید و حمایت سرپرست محترم دانشگاه و اعضای محترم هیات امنا برخوردار است. ما در جلسات اخیر مصوبه بسیار تاثیر گذار هیات امناء را در این زمینه داشتیم و متناسب با آن در حال تمهید شرایط برای توسعه پژوهش هستیم.

به عنوان نمونه، مجوز عقد قرارداد پژوهشی را با مدرسان دانشگاه  از هیات امناء دریافت کردیم و متناسب با آن شرایط لازم برای تصویب و عقد قرارداد20 طرح پژوهشی فراهم آمده که مدتها به همین دلیل معطل مانده بودند. معادل دانستن مدرسان با مربیان دانشگاه ها برای استفاده از بورس دوره های دکتری نیز در همین راستا ست.

همچنین، در صدد تدوین اولویت های پژوهشی کلان دانشگاه هستیم که طی نامه ای  به پردیس ها و معاونت های سازمان مرکزی، درخواست مشارکت و همکاری  آنها را برای معرفی اولویت ها داشته ایم.

امیدواریم این اولویتها نهایی و قبل از هفته پژوهش معرفی و به فراخوان گذارده شوند.

همچنین، کلان پروژه مطالعات خرد را داریم که شیوه نامه آن به پردیس ها ارسال شده و همه مدرسان فرصت همکاری در این برنامه پژوهشی را دارند. متناسب با این برنامه همه مدرسان می توانند با انتخاب موضوعاتی در محدوده هایی خرد، به انجام پژوهش مبادرت نموده و متناسب با آن مورد حمایت مالی قرار گیرند.  پیش بینی شده است که از مانده اعتبارات این طرح در انجام طرح های پردیسی و استانی نیز استفاده شود.  همچنین ما اخیرا شیوه نامه حمایت از حضور مدرسان و اعضای هیات علمی دانشگاه را در همایش های داخل و خارج برای ارایه مقالات علمی تصویب نموده ایم که در مقایسه با بسیاری از دانشگاه های مطرح کشور، شرایط و امتیازات  ما در این شیوه نامه برجسته تر است.

در خصوص انتشارات چه اقداماتی انجام شده یا در دستور کار است ؟

در دانشگاه، انتشارات شامل دو بخش می شود، اول انتشار کتاب است که سیاست ها و اولویت های ما در این زمینه به تصویب شورای پژوهشی دانشگاه رسیده است. ما از چاپ کتاب با رعایت این سیاست ها استقبال می کنیم. باید در دانشگاه فرصتی برای انتشار آثار علمی مدرسان و هیات علمی دانشگاه مهیا شود و ما متعهد به ایجاد این فرصت هستیم . نشر کتاب با اولویت اعضای داخل است، اما به دلیل نیاز فراوان در این حوزه از درخواست های متقاضیان بیرونی نیز استقبال می نماییم و البته اگر همکاری مشترکی بین اعضای داخل و خارج برای تولید کتاب باشد، مورد اقبال بیشتر نیز واقع خواهد شد.

اما کار دوم در حوزه نشر، انتشار  مقالات در قالب همایش های علمی و مجلات است. کوشش ما بر این است که دانشگاه به زودی از چند مجله علمی – پژوهشی درخور برخوردار گردد و به همین دلیل، طی یک ماه گذشته با درخواست انتشار چندین مجله از سوی پردیس ها موافقت شده است. قرار است در سازمان مرکزی به زودی مجله معلم پژوهنده را راه اندازی نماییم و از همین فرصت استفاده کرده و اعلام می کنم، اگر مقالاتی همسو با این رویکرد وجود دارد به معاونت پژوهشی(دفتر مجله معلم پژوهنده) ارسال نمایند.

همچنین با اغلب درخواست های پردیس ها برای برگزاری همایش علمی در حوزه تربیت معلم استقبال نموده ایم و مجوز های لازم صادر شده است و از شرکت در همایش های دیگر ( در داخل و خارج ) حمایت می کنیم.

رشد مناسب مجلات و همایش های علمی، فرصت بیشتری برای انتشار مقالات علمی مدرسان و اعضای هیات علمی دانشگاه مهیا می سازد.

معاونت پژوهشی، همچنین، یک برنامه حمایتی برای چاپ مقالات مدرسان و هیات علمی در قالب مجموعه مقالات داشته که در حال پایان مراحل خود است و البته کمکی در خور به همکاران است. اما گمان نمی کنم چنین فعالیتی نیاز به استمرارداشته باشد، چرا که چاپ مقالات علمی – پژوهشی تعریف مشخصی در فرهنگ دانشگاهی دارد و بابت چاپ مقالات در خارج از مجلات و همایش ها، امتیاز چندانی نصیب نویسنده نمی شود و در کارنامه علمی دانشگاه نیز ثبت نمی شود. بنابر این به جای مجموعه مقالات، استفاده از مکانیزم های حمایتی برای چاپ در مجلات و همایش ها را دنبال می کنیم.

در خصوص برنامه تکوین گفتمان هم اخیرا اطلاعیه و اقداماتی را مطرح ساخته اید، شرح این برنامه چیست ؟

به اعتقاد ما تربیت معلم یک قلمرو علمی – معرفتی بسیار مهم در عرصه آموزش عالی است که باید به تکوین و توسعه آن کمک نمود. به همین دلیل در معاونت پژوهش و فناوری، مجموعه اقداماتی در این زمینه نیز پیش بینی و بخشی از آنها به مرحله اجرا در آمده است. برگزاری همایش ­های علمی، چاپ کتاب و مجله و حمایت از طرح های پژوهشی، پایان نامه های دانشجویی از جمله اقدامات مورد نظر در این راستاست. به عنوان نمونه سلسله  همایش های استانی، تربیت فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را به مناسبت شعار سال مطرح شده از سوی مقام معظم رهبری(مدظله العالی)، در حال برنامه ریزی در سطوح استانی و کشوری داریم.

برنامه نشست های علمی ماهانه را طراحی نموده ایم که طی آن فرصتی برای طرح ایده های نو در این عرصه فراهم شود. حمایت از همایش های مرتبط با تربیت معلم را در سطح جامعه را در برنامه ها داریم و به طور کلی هر گونه اقدام برای تولید علم در عرصه تربیت معلم در جامعه مورد حمایت دانشگاه قرار خواهد گرفت.

بحث پژوهانه یا گرانت ( اعتبار ویژه پژوهشی )مدرسان و اعضای هیات علمی به کجا انجامید؟

 ما به عنوان یک دانشگاه، کاملا آماده اجرای آیین نامه مربوط برای مدرسان و اعضای هیات علمی دانشگاه هستیم و البته به زودی آن را  ابلاغ می کنیم. اعتبار ویژه پژوهشی، یک ذخیره مالی است که دانشگاه به فراخور عملکرد پژوهشی هیات علمی و مدرس برای هزینه کرد در اجرای فعالیتهای پژوهشی اعضای خود اختصاص می دهد.  فعلا تعجیلی در تعمیم اجرای آن نداریم چرا که با اجرای عمومی آن، بسیاری از افراد با عملکرد پژوهشی نازل،  از دایره حمایت مالی پژوهشی خارج خواهند شد. اما اجرای آن به ویژه برای افراد برجسته پژوهشی – علمی، کمک قابل توجهی خواهد بود که متناسب با عملکرد خود از آن بهره مند می شوند. در هر حال، اگر قرار است همه ی حمایت ها را برقرار نماییم باید به موازات آن وظایف پژوهشی مدرسان دانشگاه پررنگ شود و مدرسان متناسب با عملکرد پژوهشی خود از فرصت های پژوهشی برخوردار شوند.

در بخش فناوری دانشگاه به ویژه فعالیت های پژوهشی، چه اقداماتی انجام شده یا در دستور انجام است ؟

گر چه متولی فناوری در دانشگاه فرهنگیان،  معاونت پژوهشی نیست و مرکز هوشمند سازی انجام وظایف آن را برعهده دارد، اما برای بهره گیری از فناوری های جدید در عرصه پژوهش، برای استقرار سامانه های متعدد الکترونیک در حوزه  پژوهش، اقداماتی انجام گرفته است، از جمله سامانه های مورد نیاز مشخص و شرکت های مرتبط با آنها شناسایی شده است. آخرین خبر در زمینه ی مورد بحث، این است که بخش پشتیبانی در حال تهیه این سامانه ها به سفارش معاونت پژوهشی است. امیدواریم همکاری بخش پشتیبانی منجر به تهیه سریع تر این سامانه ها برای معاونت پژوهشی گردد.

در خصوص فعالیت های دانشجویی هم توضیحاتی می فرمایید؟

در مرحله ی اول، برای حمایت از دانشجومعلمان پژوهنده در صدد تاسیس باشگاه دانش پژوهان بصورتی مجازی هستیم. بر این اساس به زودی شرایطی را اعلام خواهیم کرد که طی آن هر دانشجویی بتواند با کسب حداقل امتیازات  از   فعالیتهای پژوهشی،  به عضویت این باشگاه در آید و مورد حمایت های ویژه پژوهشی قرار خواهد گیرد. انشاالله این شرایط قبل از هفته پژوهش تهیه و  ابلاغ خواهد شد. همچنین برای استادانی که به صورت فوق العاده به راهنمایی دانشجویان پژوهشگر می پردازند، امتیازاتی تعلق خواهد گرفت.

 البته  همه می دانیم که تربیت پژوهشی و علمی دانشجویان صرفا بر عهده معاونت پژوهشی نیست و اصل کار از طریق برنامه های درسی و آموزشی دنبال می شود که ما نیز به همین دلیل در صدد ورود دروس درس پژوهی و اقدام پژوهی در برنامه ی درسی دانشگاه هستیم  معتقدم این اقدام به نهادینه سازی پژوهش و توسعه فرهنگ آن در میان دانشجویان کمک خواهد کرد. دانشگاه باید در نهادینه سازی رویکرد معلم پژوهنده ( و با همکاری آموزش و پرورش ) بیش از این فعالیت کند.

آیا برای توسعه ی پژوهش نیز با موانعی مواجهید ؟

جواب آری است، اما به نظرم این موانع، عمدتا از جنس سخت افزاری، مالی و مادی نیست. برای توسعه ی دانشگاه باید بپذیریم که پژوهش در دانشگاه، باید توسعه یابد و برای توسعه ی پژوهش در دانشگاه، به توسعه ی فرهنگ پژوهش نیاز داریم. آنچه که باید مورد تاکید قرار گیرد، همین فرهنگ پژوهش و یادگیری است، فرهنگی است که در آن، پژوهشگران برای انجام پژوهش صرفا متکی به پاداش های بیرونی نیستند، ارزش اصلی در خود انجام کار علمی – پژوهشی  است ، فرهنگی است که تدریس بدون پژوهش را ناقص می داند، فرهنگی است که گفتگو و نقادی را در باره تدریس و یادگیری برمی تابد،  ارزش می گذارد و تشویق می کند. فرهنگی است که  شوق آموختن رفتار بارز افراد است. خوشبختانه در فرهنگ متعالی دینی ما این ارزش ها به وضوح  برجسته شده اند و فقط باید توجه به آنها را در رفتار خود نمایان کنیم. ما به علاقه و تعهد همکاران خود به  این فرهنگ اطمینان داریم و دلبسته به همت والای آنها به آینده خود در بخش پژوهش امیدواریم.

این گونه است که  باید همزمان با گسترش زیر ساخت های سخت افزاری به نقش و جایگاه فرهنگ هم  توجه ویژه کنیم. زمانیکه درس پژوهی موجب عملکرد بهتر دانش آموزان ژاپنی گردید، تحقیقات انجام شده چیزی فراتر از گفتگوهای علمی – پژوهشی ( و تدریس به عنوان فرهنگ ) را در میان معلمان ژاپنی و کمبود آن را در میان سایر معلمان پدیدار ننمود. معلمان ژاپنی به عنوان معلمان درس پژوه، رویکردی را برای توسعه علمی خود با اتکاء به درس پژوهی برگزیده بودند.

آیا توصیه هایی در زمینه اجرای برنامه های پژوهشی دارید ؟

برنامه های پژوهشی برای اجرا تدوین شده اند، اما اجرای آنها بسته به همت مسوولان پردیس ها و مراکز است. به ویژه در پردیس ها باید در خصوص برنامه های پژوهش، اطلاع رسانی و اقدامات توجیهی صورت پذیرد. انتظار ما این است که از ظرفیت های ایجاد شده باید به خوبی استفاده نمود.

همچنین، لازم است از مسوولان محترمی که به موقع به درخواست های ما پاسخ می دهند تشکر کنم. البته تعدادی اندک  از پردیس ها هستند که نسبت به اجرای به موقع و مناسب برنامه های پژوهشی قدری حساس و راغب نیستند که گر چه این را از مشغله های فراوان آنها ناشی می دانیم اما ممکن است کم کم آنها را در زمره مسوولانی قرار دهیم که پژوهش را در شمار اولویت های دست دوم قرار می دهند. در هر حال،نسبت به عملکرد پژوهشی مسوولان محترم در این حوزه حساس و روند عمل آنها را رصد و قطعا در پایان سال گزارشی از عملکرد آنها تهیه خواهیم کرد که حداقل آن را  مبنای حمایت های بعدی  دانشگاه  قرار خواهیم داد. بی شک، عملکرد بهتر نشانه ی ظرفیت بیشتر است و عملکرد بهتر،  شوق ما را به حمایت بیشتر در پی خواهد داشت. توصیه ی نهایی به تمهید برنامه های مناسب برای برگزاری هفته پژوهش است که شیوه نامه ی آن متعاقبا ارسال شده است. هفته ی پژوهش، فرصت مغتنمی است برای طرح نیازهای پژوهش، تجلیل از پژوهشگران و توسعه فرهنگ پژوهش، به همین منظور باید در تمهید برگزاری شایسته آن اقدام نمود.

با سپاس از وقتی که به این گفتگو اختصاص دادید، برای شما آرزوی توفیق در اجرای هرچه بهتر برنامه های مذکور داریم.