تجلی نیازسنجی پژوهشی در دانشگاه فرهنگیان

بی‌گمان هدف از سازماندهی و اجرای طرح‌های پژوهشی، تغییر وضع موجود و حصول به ایده‌آل‌ها و آرزوهای مطلوب است. بررسی ادبیات حوزه علم و فناوری نشان می‌دهد بسیاری از محققان و صاحب‌نظران بر این باورند که پژوهش نقش بارزی در حل مسائلی که قلمروهای مختلف در آغاز هزاره جدید در تمام کشورها با آن مواجه هستند، بازی می‌کند. شواهد بسیاری وجود دارد که نشان می‌دهد بین اطلاعات حاصل از پژوهش و نیازهای واقعی شکاف و فاصله زیادی وجود دارد و یکی از مهمترین عوامل این وضعیت عدم ارتباط منطقی بین جهت‌گیری‌ها و عناوین پژوهشی با نیازهای تصمیم‌گیری است.

بی‌تردید همگام با درک فزآینده در خصوص نقش و جایگاه تحقیقات؛ سازماندهی و جهت‌دهی فعالیت‌های پژوهشی به سوی نیازها و اولویت‌های واقعی از حساسیت بیشتری برخوردار گردیده است. به عبارت روشن‌تر تصمیم‌گیری مبتنی بر پژوهش نیازمند آن است که تحقیقات انجام شده در راستای نیازها و مسائل واقعی باشد. وجود مسائل و مشکلات عدیده‌ای چون پرداختن به موضوعات غیر ضروری، عدم هماهنگی بین طرح‌های پژوهشی در دست اجرا، انجام پژوهش‌های موازی و تکراری و.... همگی بیانگر آن است که فراخوان‌های پژوهشی می‌بایست از مبنای علمی و عینی برخوردار باشد و ریشه در نیازهای واقعی داشته باشد، در غیر این صورت ضمن اتلاف منابع، موجبات اثربخشی پایین نتایج پژوهش‌ها و در نتیجه بی‌اعتقادی به پژوهش را به دنبال خواهد داشت.

در جهان امروز، نیازسنجی پژوهشی به عنوان فرآیند پیچیده شناسایی نیازهای پژوهشی بالقوه و تعیین اولویت بستر تخصیص موثر منابع  فراهم می‌آورد. نیازسنجی پژوهشی، قلمرویی جوان و در حال تحول است که ریشه در زمینه نیازسنجی از یک سو و مدیریت پژوهشی از سوی دیگر دارد. در یک برداشت کلی، نیازسنجی پژوهشی فرآیندی پیچیده و دشوار است که با شناسایی نیازهای پژوهشی بالقوه آغاز می‌شود، با مکانیزم اولویت‌بندی این نیازها ادامه می‌یابد و نهایتاً با تدراک مبنایی برای تخصیص منابع در دسترس به عناوین پژوهشی به اتمام می‌رسد.

این در حالی است که در شرایط کنونی، نظام تعلیم‌ و تربیت کشور از فقدان نگاه نظام‌مند و یکپارچه شناسایی، تحلیل و تشریح مسائل رنج می‌برد. این موضوع باعث پایداری چالش‌های این حوزه و پدید آمدن فرایندهای ازهم‌گسیخته، نه چندان ضروری، غیر کاربردی و حتی هزینه‌زا در کشور شده است و ضرورت نیازسنجی پژوهشی در این حوزه را دوچندان نموده است.

در نظام دانشگاهی جمهوری اسلامی ایران، نظام ایده ­ها و نیازها یا سامانه نان را می‌توان یکی از جلوه‌های نیازسنجی پژوهشی دانست. این سامانه یکی از راهکارهای کاربردی نمودن‌ طرح­ های تحقیقاتی، پایان‌نامه ­ها و رساله ­های دکتری، پایش و پردازش نیازهای کشور، مشارکت عموم متخصصین جامعه در حل مسائل، استفاده از ظرفیت‌های گسترده موجود در کلیه سطوح و تکمیل زنجیره ایده تا پدیده است.

در این راستا، معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه فرهنگیان، طراحی و راه­ اندازی نظام ایده­ها و نیازها (نان) ویژه تعلیم­ و تربیت را در دستور کار خود قرار داده است. سامانه ملی نیازها و ایده‌ها در تعلیم ­و تربیت، بستر مناسبی را جهت یکپارچه ­سازی، ثبت و نمایه ­سازی نیازها و ایده‌ها و بهره‌گیری از ظرفیت فرهیختگان جامعه دانشگاهی برای حل مسائل و برون‌رفت از چالش‌های نظام تعلیم ­و تربیت، فراهم می‌سازد.

برخی از اهداف طراحی و راه ­اندازی نظام ایده­ها و نیازها (نان) ویژه تعلیم ­و تربیت عبارتند از:

• بسترسازی به‌منظور ایجاد نظام یکپارچه ملی ثبت ایده‌ها و نیازها ویژه تعلیم و تربیت
• رصد چالش‌ها و مسائل حوزه تعلیم­ و تربیت از طریق سامانه‌ای جامع و یکپارچه
• کمک به حل مسائل اساسی و برون‌رفت از چالش‌های جاری در نظام تعلیم ­و تربیت
•  و زمینه­ سازی جهت ایده پردازی فرهیختگان و پژوهشگران جامعه تعلیم­ و تربیت

در حال حاضر پیشنهاده پژوهشی سامانه نان تعلیم ­و تربیت در محورها و موضوعات کلان مرتبط با نظام تعلیم و تربیت و تربیت معلم تدوین و تصویب شده و در مسیر تکمیل سامانه قرار دارد. برخی از این محورها عبارتند از: مبانی فلسفی و پارادایمی؛ حکمرانی، سیاست‌گذاری و آینده ­پژوهی؛ ساحت­های شش­گانه؛ عوامل سهیم و مؤثر؛ تأمین فضا، تجهیزات، فناوری و هوش مصنوعی؛ برنامه درسی و تربیتی و تضمین کیفیت.  

سامانه نان تعلیم و تربیت، مسیری روشن و نظام‌مند برای استفاده از ظرفیت طرح­ های پژوهشی و فناورانه، طرح ­های پسادکتری، پایان ­نامه ­ها، رساله­ های دکتری و فرصت­های مطالعاتی به­ منظور حل مسائل اساسی نظام تعلیم­ و تربیت و تربیت­ معلم کشور است.

دکتر فاطمه مرادی؛ مدیر دفتر ارتباط با جامعه و همکارهای علمی دانشگاه فرهنگیان

دکتر ساجد یعقوب‌نژاد؛ رییس گروه فرصت‌های مطالعاتی و بازدیدهای علمی دانشگاه فرهنگیان

نکته؛

ضمن احترام به نویسندگان محترم؛ بخش یادداشت به نقد، بررسی و ارائه پیشنهاد و راهکار در حوزه مسائل تعلیم و تربیت می پردازد و لازم به تاکید است که دیدگاه های ارائه شده توسط نگارنده، طبیعتا نظرات شخصی بوده و دیدگاه های مطلق روابط عمومی به شمار نمی رود.