نگرش ها چگونه تربیت را در مدرسه شکل می دهند؟
نگرش به عنوان مجموعه‌ای از باورها، احساسات و تمایلات رفتاری، نقش اساسی در فرآیند تربیت ایفا می‌کند. نگرش، ارزیابی ذهنی ما از اشیاء، افراد، وقایع و مفاهیم است که از تجربه‌های گذشته و حال شکل می‌گیرد و بر افکار، احساسات و رفتارهای ما تأثیر می‌گذارد. نگرش‌ها نه تنها بر رفتار فردی تأثیر می‌گذارند، بلکه پایه‌های تربیت صحیح یا ناصحیح را شکل می‌دهند. قرآن کریم در آیه ۱۱ سوره رعد می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ لَا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ» (خداوند سرنوشت قومی را تغییر نمی‌دهد مگر اینکه خودشان آنچه در درونشان است را تغییر دهند). این آیه نشان می‌دهد که تغییر درونی (نگرش و باورها) مقدمه تغییر رفتار و زندگی است. همچنین امام علی (ع) می‌فرمایند: «الناس بأخلاقهم یُعرفون» (مردم با اخلاقشان شناخته می‌شوند)، که نشان دهنده تأثیر نگرش بر رفتار و جایگاه آن در تربیت است. در این نوشتار، به بررسی تأثیر نگرش بر تربیت، جایگاه آن در نظام آموزشی مدرسه و وظایف مربیان در این زمینه می‌پردازیم.
اجزای نگرش و نقش آن در تربیت
نگرش از سه بخش اصلی تشکیل شده است که هر یک در فرآیند تربیت اهمیت دارند:
1. بخش شناختی (باورها): این بخش شامل دانش و باورهای فرد است. مثلاً یک کودک ممکن است باور داشته باشد که «دروغ گفتن کار بدی است» به دلیل آموزش‌هایی که از والدین یا معلم دریافت کرده است. این باور پایه‌ای برای رفتارهای بعدی او خواهد بود.
2. بخش احساسی (گرایش): احساسات مرتبط با یک موضوع، انگیزه‌های عاطفی فرد را شکل می‌دهند. مثلاً اگر کودکی به معلم خود احساس محبت داشته باشد، احتمالاً با اشتیاق بیشتری به درس گوش می‌دهد.
3. بخش رفتاری (عمل): این بخش نشان‌دهنده تأثیر نگرش بر رفتار است. مثلاً اگر دانش‌آموزی به دلیل نگرش مثبت به مطالعه، هر روز کتاب بخواند، این رفتار به تدریج شخصیت او را شکل می‌دهد.
جایگاه نگرش در تربیت
نگرش در تربیت جایگاه محوری دارد، زیرا: جهت‌دهی به یادگیری: نگرش مثبت به یادگیری، انگیزه فرد را برای کسب دانش افزایش می‌دهد. مثلاً دانش‌آموزی که به علم‌آموزی علاقه‌مند است، با تلاش بیشتری درس می‌خواند.
شکل‌دهی به شخصیت: نگرش‌ها ارزش‌ها و هویت فرد را می‌سازند. اگر کودکی نگرش مثبتی به صداقت پیدا کند، این ویژگی در شخصیت او نهادینه می‌شود.
تسهیل تعاملات اجتماعی: نگرش مثبت به دیگران، مهارت‌های اجتماعی فرد را تقویت می‌کند. مثلاً کودکی که به همکاری با هم‌سالان تشویق شده، روابط بهتری برقرار می‌کند.
وظایف مربیان در قبال نگرش
مربیان، اعم از والدین، معلمان یا مربیان دینی، نقش کلیدی در شکل‌دهی نگرش‌ها دارند. وظایف اصلی آن‌ها عبارتند از:
1. الگوسازی: مربیان باید خودشان نگرش مثبتی به ارزش‌ها نشان دهند. پیامبر اکرم (ص) فرموده‌اند: «کونوا دُعاةَ الناسِ بِأعمالِکم» (با اعمالتان مردم را به سوی خوبی دعوت کنید). مثلاً اگر معلم با احترام با دانش‌آموزان صحبت کند، آن‌ها نیز این نگرش را می‌آموزند.
2. ایجاد محیط مثبت: مربیان باید فضایی فراهم کنند که رفتارهای مثبت تقویت شوند. مثلاً تشویق دانش‌آموزی که به همکلاسی‌اش کمک می‌کند، نگرش مثبت به همکاری را ترویج می‌دهد.
3. آموزش از طریق تجربه: کودکان از طریق تجربه یاد می‌گیرند. اگر مربی به کودک فرصت دهد تا نتیجه صداقت را در عمل ببیند (مثلاً مورد اعتماد قرار گرفتن)، نگرش او به این ارزش مثبت می‌شود.
4. توجه به تفاوت‌های سنی: در کودکان، مربیان باید روی رفتارها تمرکز کنند تا نگرش شکل بگیرد، اما در بزرگسالان، باید ابتدا نگرش‌ها را اصلاح کنند تا رفتار تغییر کند.
5. استفاده از روش‌های غیرمستقیم در تربیت: به جای تحمیل نگرش‌ها، با داستان‌گویی، گفت‌وگو و پرسش‌گری، زمینه‌ی درونی‌سازی ارزش‌ها را فراهم کنند.
دکتر عین اله عابدی
نکته؛
ضمن احترام به نویسندگان محترم؛ بخش یادداشت به نقد، بررسی و ارائه پیشنهاد و راهکار در حوزه مسائل تعلیم و تربیت می پردازد و لازم به تاکید است که دیدگاه های ارائه شده توسط نگارنده، طبیعتا نظرات شخصی بوده و دیدگاه های مطلق روابط عمومی به شمار نمی رود.