نقش و جایگاه دانشگاه فرهنگیان در اصلاح نظام آموزش و پرورش کشور

 اداره کل روابط عمومی و امور بین الملل، بنا به تدبیر دکتر مهر محمدی، سرپرست دانشگاه فرهنگیان، صرفا برای تسهیل در امر تبادل اطلاعات، تضارب افکار و همواری جریان اندیشه، اقدام به درج مقالات می نماید. انتشار این مطالب در بخش اندیشه ها، الزاما منعکس کننده نظرات مدیریت دانشگاه نیست و همانطور که پیش از این آمد، انتشار مقالات تنها به منظور ایجاد بستری برای گفتگوی گسترده تر کارشناسی در جمع فرهیختگان فرهنگی انجام می پذیرد.

     در ادامه ی انتشار مقالات همکاران و صاحب نظران پیرامون موضوعات مختلف مربوط به دانشگاه فرهنگیان و امر خطیر تربیت معلم و در مجموع مطالب راجع به تعلیم و تربیت،  توجه مخاطبان محترم را به خلاصه مقاله نقش و جایگاه دانشگاه فرهنگیان در اصلاح نظام آموزش و پرورش؛ نوشته ی برادر ارجمند جناب آقای سید صادق نبوی، مدرس موظف پردیس شهید مفتح شهرستان های تهران و مقدمه ی آن، جلب می نماییم:

با سلام و احترام

مدیریت محترم بخش اندیشه ها

     احتراما ضمن تشکر فراوان از زحمات جناب عالی، لازم می دانم اذعان نمایم که ابتکار و خلاقیت پیشنهاد دهندگان این بخش قابل تحسین بوده و انشاء الله زمینه ی بهره مندی از خرد جمعی را در مجموعه عظیم دانشگاه فراهم خواهد ساخت؛ بدین وسیله به پیوست، خلاصه مقاله را جهت استحضار و بهره برداری لازم تقدیم حضور می گردد. با سپاس از شما؛ سید صادق نبوی

باسمه تعالی

نقش و جایگاه دانشگاه فرهنگیان در اصلاح نظام آموزش و پرورش کشور

سید صادق نبوی، مدرس دانشگاه فرهنگیان (پردیس شهید مفتح شهرری(

مقدمه

         آموزش و پرورش یکی از نهادهای مهم اجتماعی است که در پیشرفت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه بیشترین نقش را داراست؛ اکثر اندیشمندان و صاحب نظران آن را زیر بنای رشد و توسعه  می دانند. پیشرفت و ترقی جوامع انسانی در گرو تأمین نیروی انسانی ماهر و متخصص جهت اداره مطلوب بخش های مختلف بوده و جوامعی که در این خصوص تلاش بیشتری داشته اند، نتایج موفقیت آمیزی را در حرکت پر شتاب توسعه اقتصادی و اجتماعی کسب نموده اند.

   هدف آموزش و پرورش در قرن بیست و یکم، فقط تعلیم دروس، انتقال میراث فرهنگی نسل های گذشته به نسل جدید و پرورش قوای ذهنی دانش آموزان نیست؛ بلکه فراتر از آن ها، رشد و پرورش دانش آموزان در ابعاد جسمانی، ذهنی، عاطفی، اجتماعی و اخلاقی از اهداف اصلی نظام آموزش و پرورش محسوب می شود. با توجه به اهداف مذکور، مسؤولیت و رسالت دستگاه آموزش و پرورش، بیش از پیش سنگین تر و حساس تر شده و ضرورت انجام اصلاحات اساسی در ساختار، برنامه ها و روش های آموزشی و پرورشی آن اجتناب ناپذیر است. در این میان، ایجاد تحول در نظام تربیت معلم را باید پیش نیاز تحقق هر نوع تحول در نظام آموزشی دانست؛ لذا به نظر می رسد که دانشگاه فرهنگیان، نخست با انجام اصلاحاتی در تربیت معلم، می تواند گام های اساسی را در ایجاد تحولات در نظام آموزشی بر دارد. همچنانکه در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ایران راهکار استقرار نظام ملی تربیت معلم و راه اندازی دانشگاه فرهنگیان با رویکرد آموزش تخصصی و حرفه ای تربیت محور توسط وزارت آموزش و پرورش با همکاری دستگاه های ذیربط به منظور باز مهندسی سیاست ها و باز تنظیم اصول حاکم بر برنامه درسی تربیت معلم با تأکید بر کارورزی و انطباق سطح شایستگی های حرفه ای معلمان در سطح ملی و جهانی با مقتضیات الگوی برنامه درسی در نظام تعلیم و تربیت و طراحی سیاست های مناسب برای ارتقای شیوه های جذب، تربیت و نگهداشت معلمان در آموزش و پرورش پیشنهاد شده است.(سند تحول بنیادین ، 1390، ص 26 ).

     به اعتقاد نگارنده اکنون که به حول و قوه الهی و عنایت مسؤولان نظام جمهوری اسلامی ایران، دانشگاه فرهنگیان که با اهداف تأمین و تربیت معلمان، مدیران، مربیان، کارکنان و پژوهشگرانی متعهد، ارتقای شایستگی های عمومی، تخصصی و حرفه ای منابع انسانی، تسهیل فعالیت های آموزشی و پرورشی در تلفیق علم و دین و مشارکت در نهضت تولید علم، ایجاد تحول و نو آوری در نظام تربیت معلم کشور، توسعه زمینه پژوهندگی و تقویت روحیه پژوهشی و گسترش دانش، بینش و مهارت های منابع انسانی و رصد کردن تحولات نظام های تربیت معلم و بالاخره تحولات علمی در حوزه آموزش و پرورش راه اندازی شده، می تواند با تکیه بر ظرفیت های بالای موجود، نقش بسیار مهمی در انجام اصلاحات آموزشی و پرورشی در نظام تعلیم و تربیت رسمی کشور ایفا نماید.

طرح مسأله

     تردیدی نیست که امروزه پاسخ گویی به چالش های علمی، صنعتی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، اخلاقی و نیز دست یابی به توسعه پایدار و دانایی، محور مستلزم تحول بنیادی در آموزش و پرورش است؛ اگر این را بپذیریم که از مجموع نهادها و ساختارهای اجتماعی، نهاد تعلیم و تربیت اولویت و اهمیت بیشتری دارد، این پرسش مطرح می شود که در میان عناصر تشکیل دهنده این خرده نظام کدامیک اهمیت و تأثیر گذاری بیشتری دارد، بی هیچ تردیدی می توان گفت که معلم در رأس ارکان و عناصر نظام آموزش و پرورش قرار می گیرد؛ زیرا کارگزار اصلی تعلیم و تربیت به شمار می آید و اهداف متعالی آموزش و پرورش، با حضور و با واسطه معلم صورت تحقق می پذیرد؛ به عبارت دیگر، اهمیت تعلیم و تربیت به عوامل آن قابل تعمیم است و در میان عوامل تعلیم و تربیت، معلم مهم ترین عامل تلقی می شود. (رضایی ،1390)

     معلم، اساسی ترین عنصر در نظام آموزش و پرورش می باشد که نقش الگو، مربی و راهنمای دانش آموزان و هدایت کننده فرآیند تعلیم و تربیت را بر عهده دارد. میزان صلاحیت، کارآمدی، علاقه مندی و تسلط حرفه ای وی، تعیین کننده بازده فرآیند یاددهی – یادگیری است؛ لذا در هر نظام آموزشی توجه به معلمان و مجریان برنامه ها و طرح های آموزشی، به عنوان مهم ترین عامل موفقیت و یا شکست نو آوری های آموزشی تلقی شده است. معلم، حرفه ای تخصصی و حساس را بر عهده دارد و انتخاب معلم می باید با دقت انجام شود و در جذب و نگهداری او سرمایه گذاری لازم صورت گیرد.(سلسبیلی و دیگران، 1382)

     متحول کردن نظام آموزشی و انجام اصلاحات اساسی در روش ها و رویکردهای به آموزش و برنامه های درسی موجود، بدون تحول در نگرش معلمان، ارتقاء دانش تخصصی و سطح تسلط حرفه ای و روشی آنها، کاری غیر ممکن خواهد بود. نگاهی به محورهایی که معمولاً برای تغییر و تحول در نظام های آموزشی و پرورشی در سطح ملی و بین المللی مطرح می شوند، نشان دهنده آن است که بدون در نظر گرفتن جایگاهی ویژه برای معلم و تربیت معلمی کارآمد و نوآور که بتواند خواسته های عالی یک نظام رو به تحول را جوابگو باشد. انجام تغییرات بنیادین و ایجاد تحول امری واهی خواهد بود. اصولاً زمینه سازی توسعه و به کارگیری روشهای جدید در تربیت معلم، توسعه آموزش های ابتدای خدمت و قبل از ورود به حرفه معلمی و در عین حال، آموزش های ضمن خدمت، ارتقاء شأن تخصصی و حرفه ای معلمان از طریق چنین آموزش های قوی و تحول جویانه ای، اساس بهبود تعلیم و تربیت یک کشور است؛ زیرا یک نظام آموزشی نمی تواند ادعای پیشرفته بودن بیش از سطح دانش تخصصی و تسلط حرفه ای معلمانش را داشته باشد.

بحث و نتیجه گیری

     اصلاح نظام آموزشی، متضمن اصلاح اساسی در کیفیت و پایگاه حرفه ای معلم است؛ با عنایت به جایگاه ویژه آموزش و پرورش در توسعه پایدار کشور لزوم انجام اصلاحات اساسی در آن بیش از پیش ضروری به نظر می رسد. در این میان، دانشگاه فرهنگیان که مسؤولیت اصلی تربیت معلم را بر عهده دارد، در متحول کردن نظام آموزشی از جایگاه والایی برخوردار است؛ چرا که انجام اصلاحات اساسی در روش ها و رویکردهای آموزشی و برنامه های درسی، بدون تحول در نگرش معلمان، ارتقاء دانش تخصصی و مهارت های حرفه ای آنها کاری غیر ممکن خواهد بود.

    با نگاهی به روند تحول و تغییر در نظام های آموزشی کشورهای مختلف می توان دریافت که بدون در نظر گرفتن جایگاه ویژه برای معلم و تربیت معلمی کارآمد و نو آور، انجام تغییرات اساسی و ایجاد تحول، امری واهی خواهد بود؛ چرا که به اعتقاد بسیاری از صاحب نظران بهبود تعلیم و تربیت هر کشور، مبتنی بر بهبود کیفیت تربیت معلم آن کشور است. با توجه به پیشرفت سریع علوم و تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات و جایگاه نظام آموزش و پرورش ایران در افق چشم انداز 20 ساله کشور، دانشگاه فرهنگیان رسالت مهمی داشته و از نقش و جایگاه ویژه ای در نیل نظام آموزش و پرورش به اهداف چشم انداز فوق دارد؛ لذا پیشنهادهای زیر به منظور تحقق اهداف چشم انداز و سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ارایه می گردد. امید است که مورد توجه برنامه ریزان و دست اندرکاران دستگاه تعلیم وتربیت کشور قرار گیرد:

1- تأسیس مدارس تجربی در کنار پردیس های دانشگاه در استان ها که دانشجویان درس تمرین معلمی و فعالیت های عملی خود را با نظارت استاد راهنما و معلم کلاس در آن مدارس انجام دهند.

2- با توجه به حرفه ای و تخصصی بودن کار معلم، اشتغال به شغل معلمی، فقط از طریق دانشگاه فرهنگیان صورت گیرد و در پایان دوره کارشناسی، بر اساس دانش و تجارب تخصصی حاصله و صلاحیت های حرفه ای و شخصیتی دانشجو، کمیته تعیین صلاحیت دانشجو معلمان، به فارغ التحصیلان گواهینامه صلاحیت معلمی اعطاء نمایند تا بر اساس آن در مدارس به کار تدریس اشتغال ورزند.

3- با توجه به اهمیت سلامت روانی و شایستگی حرفه ای معلم، کمیته تعیین صلاحیت معلمی در پردیس های دانشگاه فرهنگیان تشکیل شود تا در ایام تابستان به بررسی صلاحیت شخصیتی و حرفه ای معلمان مناطق که دچار مشکلاتی شده اند و از جانب مدیران مدارس و مناطق معرفی شده اند بپردازد و برای آنها در صورت داشتن صلاحیت و شایستگی های لازم گواهینامه صلاحیت معلمی صادر نمایند؛ در غیر این صورت طبق نظر کمیته برای معلمان مذکور تعیین تکلیف صورت گیرد.

4- بهره مندی از نظرات مشورتی اساتید با تجربه دانشگاه فرهنگیان به عنوان عضو در شوراهای آموزش و پرورش استان ها و شهرستان ها.

5- اصلاح ساختار اداری و تشکیلاتی ادارات کل آموزش و پرورش استان و مناطق آموزشی شهرستانها، و مدارس بر مبنای پژوهش های کاربردی و نظرات کارشناسی وتخصصی اساتید دانشگاه فرهنگیان .

6- ایجاد ساز و کارهای اداری لازم به منظور نظارت پردیس های دانشگاه فرهنگیان بر عملکرد آموزشی و پرورشی مدارس همانند نظارت دانشگاه های علوم پزشکی بر بیمارستان ها و مراکز بهداشتی  ودرمانی .

7- ایجاد پژوهشکده در پردیس های برخوردار دانشگاه فرهنگیان به منظور انجام پژوهش های کاربردی و توسعه ای مورد نیاز ادارات کل آموزش و پرورش استانها و مناطق آموزشی.

8- با همکاری و مشارکت دانشگاه های بزرگ کشور، دوره های تحصیلات تکمیلی در پردیس های دانشگاه گسترش یابد و سطح تحصیلات معلمان به فوق لیسانس و دکتری تخصصی آموزشی در رشته مورد تدریس ارتقاء یابد.

9- هوشمند نمودن کلیه کلاس های پردیس ها و دانشکده های دانشگاه فرهنگیان به منظور استفاده از آخرین دستاوردهای علمی و فن آوری در کلاس های دانشگاه.

10- در صورت تأمین نشدن نیروهای مورد نیاز وزارت آموزش و پرورش از طریق دانشگاه فرهنگیان، از داوطلبان علاقه مند به حرفه معلمی که از حداقل مدرک تحصیلی کارشناسی برخوردارند آزمون استخدامی تخصصی به عمل آمده وپس از مصاحبه و سنجش صلاحیت های حرفه ای و شخصیتی آنان، یک دوره یکساله مهارت های معلمی را در دانشگاه فرهنگیان طی نموده و پس از گذراندن موفقیت آمیز دروس مهارت های معلمی به آنها گواهی نامه صلاحیت معلمی اعطاء گردد و سپس در مدارس به کار تدریس اشتغال ورزند.

11- به منظور به روز نمودن دانش و مهارت های معلمان هر ساله در ایام تابستان دوره های آموزش ضمن خدمت تخصصی و بازآموزی برای آنها در پردیس های دانشگاه فرهنگیان تدارک دیده شود تا با آمادگی بیشتری تدریس در سال تحصیلی جدید را شروع نمایند.

12- به منظور انتقال تجارب و هم اندیشی، ارتباط مدرسان دانشگاه فرهنگیان با معلمان هم رشته درمدارس در قالب همایش های تخصصی سالانه گسترش یابد.

فهرست منابع ومآخذ

1-آقازاده، احمد(1379 ). آموزش و پرورش تطبیقی، تهران، انتشارات سمت.

2-اساسنامه دانشگاه فرهنگیان (1391 ). تهران، معاونت آموزشی و پژوهشی دانشگاه فرهنگیان.

3-سلسبیلی، نادر و دیگران(1382 )، مجموعه مطالعات در مسایل و مباحث اساسی حوزه برنامه ریزی درسی و روش های تدریس، گزارش پژوهش، پژوهشکده تعلیم و تربیت، ص51.

4-سلسبیلی، نادر(1390). تحول بنیادین در تربیت معلم آموزش و پرورش و جایگاه دانشگاه فرهنگیان در آن، پژوهشنامه فرهنگیان، شماره (1)، آذرماه، ص59.

5-سند تحول بنیادین آموزش وپرورش(1390). دبیر خانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، ص 26.

6-سازگار، محمد حسین(1390 ). دانشگاه فرهنگیان، ضرورت اجتناب ناپذیر آموزش و پرورش کشور، فصلنامه پژوهشنامه فرهنگیان، شماره (1)، آذرماه، ص15.

7--صمدی، معصومه (1390 ). ارتقای دانش حرفه ای معلمان: پیش نیاز توسعه نظام تعلیم و تربیت، فصلنامه پژوهش فرهنگیان، شماره 1، آذرماه، ص42.

8-رضایی منیره(1390 ) دانشگاه فرهنگیان، پاسخی به نیاز معلمان برای افزایش دانش حرفه ای در دنیای متحول امروز، فصلنامه پژوهشنامه فرهنگیان، شماره (1 )، آذر ماه، ص 32).

9-گشتاسبی، محمود(1382 ). نقش آموزشی وپرورشی معلم، مجموعه مقالات همایش تربیت اسلامی،

10-متین، نعمتالله(1390 ). دانشگاه فرهنگیان و بنیان های آموزشی معلمان، فصلنامه پژوهشنامه فرهنگیان، شماره 1، آذرماه،ص 92.

11- نامی، شمسی (1390 )، دانش آموزان فرهیخته، دستاورد معلمان فرهیخته، فصلنامه پژوهشنامه فرهنگیان، شماره 1، آذر ماه، ص 40.

12-نبوی، سید صادق(1390 )بررسی جایگاه مراکز تربیت معلم در نظام های آموزشی، پژوهشنامه فرهنگیان، شماره (1)، آذرماه، ص74