پایه های ایمان و کفر
قال الإمام ُعلیٌ (ع) :
الْإِیمَانُ عَلَى أَرْ بَعِ دَعَائِمَ: عَلَى الصَّبْرِ وَ الْیَقِینِ وَ الْعَدْلِ وَ الْجِهَادِ
وَ الْکُفْرُ عَلَى أَرْبَعِ دَعَائِمَ: عَلَى التَّعَمُّقِ وَ التَّنَازُعِ وَ الزَّیْغِ وَ الشِّقَاقِ
وَ الشَّکُّ عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ: عَلَى التَّمَارِی وَ الْهَوْلِ وَ التَّرَدُّدِ وَ الِاسْتِسْلَامِ
ایمان بر چهار پایه استوار است: بردبارى، باور داشتن، دادگرى و جهاد.
و کفر بر چهار پایه استوار است: کنجکاوى، ستیزهجویى، روگرداندن از حق، و دشمنى با حق.
و شک نیز چهار گونه است: گفتگوى ناروا، ترسویى، سرگردانى و دودلى و بی تفاوتى.
وَ الصَّبْرُ مِنْهَا (من الإیمان)عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ: عَلَى الشَّوْقِ وَ الشَّفَقِ وَ الزُّهْدِ وَ التَّرَقُّب
فَمَنِ اشْتَاقَ إِلَى الْجَنَّةِ سَلَا عَنِ الشَّهَوَاتِ- وَ مَنْ أَشْفَقَ مِنَ النَّارِ اجْتَنَبَ الْمُحَرَّمَاتِ- وَ مَنْ زَهِدَ فِی الدُّنْیَا اسْتَهَانَ بِالْمصِیبَاتِ- وَ مَنِ ارْتَقَبَ الْمَوْتَ سَارَعَ إِلَى الْخَیْرَاتِ
امّا بردبارى (از نشانه های ایمان) چهار گونه است: دلبستگى، ترس، پارسایى، و انتظار، بنا بر این هر کس دلبسته و علاقمند به بهشت باشد خواهشهاى نفسانى را فراموش مىکند و از آنها چشم مىپوشد، و هر کس از آتش دوزخ بیمناک باشد، از آنچه حرام و ناروا است مىپرهیزد، و هر کس در دنیا پارسا است غمهاى دنیا را سبک مىشمارد، و هر کس انتظار مرگ را دارد، به کارهاى نیک مىشتابد.
 |
وَ الْیَقِینُ مِنْهَا (من الإیمان)عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ: عَلَى تَبْصِرَةِ الْفِطْنَةِ وَ تَأَوُّلِ الْحِکْمَةِ وَ مَوْعِظَةِ الْعِبْرَةِ وَ سُنَّةِ الْأَوَّلِینَ
فَمَنْ تَبَصَّرَ فِی الْفِطْنَةِ تَبَیَّنَتْ لَهُ الْحِکْمَةُ- وَ مَنْ تَبَیَّنَتْ لَهُ الْحِکْمَةُ عَرَفَ الْعِبْرَةَ- وَ مَنْ عَرَفَ الْعِبْرَةَ فَکَأَنَّمَا کَانَ فِی الْأَوَّلِینَ ُ
امّا یقین (از نشانه های ایمان) نیز، چهار قسم است: بینا بودن در عین زیرکى، توجّه و رسیدن به حقیقت، پندگیرى از راه عبرت و روش پیشینیان، پس هر که در عین زیرکى بینا بود، سخنان دلاویز براى او روشن باشد، و هر که سخن حکمتآمیز بر او روشن باشد، با عبرتگیرى از دیگران آشنا مىشود، و هر کس با عبرت گرفتن آشنا شد، گویا با پیشینیان زندگى مىکرده است و با آنها بوده است.
 |
و الْعَدْلُ مِنْهَا (من الإیمان)عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ: عَلَى غَائِصِ الْفَهْمِ وَ غَوْرِ الْعِلْمِ وَ زُهْرَةِ الْحُکْمِ وَ رَسَاخَةِ الْحِلْمِ
فَمَنْ فَهِمَ عَلِمَ غَوْرَ الْعِلْمِ- وَ مَنْ عَلِمَ غَوْرَ الْعِلْمِ صَدَرَ عَنْ شَرَائِعِ الْحُکْمِ- وَ مَنْ حَلُمَ لَمْ یُفَرِّطْ فِی أَمْرِهِ وَ عَاشَ فِی النَّاسِ حَمِیداً
امّا عدل و داد (از نشانه های ایمان) نیز چهار نوع است: توجّه عمیق، رسیدن به حقیقت دانش، داورى صحیح و بردبارى ثابت، به این ترتیب، هر کس دریافت و دقّت کرد، به حقیقت دانش رسید و هر که به حقیقت دانش رسید، از روى اساس و اصول، داورى صحیح کرد، و آن که بردبار بود، در کارها کوتاهى نمىورزد و در میان مردم به خوشنامى زندگى مىکند.
 |
وَ الْجِهَادُ مِنْهَا (من الإیمان)عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ: عَلَى الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ الصِّدْقِ فِی الْمَوَاطِنِ وَ شَنَآنِ الْفَاسِقِینَ فَمَنْ أَمَرَ بِالْمَعْرُوفِ شَدَّ ظُهُورَ الْمُؤْمِنِینَ- وَ مَنْ نَهَى عَنِ الْمُنْکَرِ أَرْغَمَ أُنُوفَ الْمُنَافِقِینَ- وَ مَنْ صَدَقَ فِی الْمَوَاطِنِ قَضَى مَا عَلَیْهِ- وَ مَنْ شَنِئَ الْفَاسِقِینَ وَ غَضِبَ لِلَّهِ غَضِبَ اللَّهُ لَهُ وَ أَرْضَاهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ
امّا جهاد (از نشانه های ایمان) نیز بر چهار گونه است: امر به معروف، نهى از منکر، راستگویى در همه جا، و دشمنى با تبهکاران. بنا بر این هر کس امر به معروف کند، پشت مؤمنان را محکم و آنها را نیرومند ساخته، و هر که نهى از منکر کند، دماغ منافقان را به خاک مالیده، و آن که در همه جا راستگو باشد، وظیفهاش را انجام داده، و هر کس با بدکاران دشمنى کند، و براى خدا خشمگین شود، خداوند به خاطر او خشم گیرد، و او را روز قیامت خوشنود گرداند.
فَمَنْ تَعَمَّقَ لَمْ یُنِبْ إِلَى الْحَقِّ وَ مَنْ کَثُرَ نِزَاعُهُ بِالْجَهْلِ دَامَ عَمَاهُ عَنِ الْحَقِّ وَ مَنْ زَاغَ سَاءَتْ عِنْدَهُ الْحَسَنَةُ وَ حَسُنَتْ عِنْدَهُ السَّیِّئَةُ وَ سَکِرَ سُکْرَ الضَّلَالَةِ وَ مَنْ شَاقَّ وَعُرَتْ عَلَیْهِ طُرُقُهُ وَ أَعْضَلَ عَلَیْهِ أَمْرُهُ وَ ضَاقَ عَلَیْهِ مَخْرَجُهُ
بنا براین کسى که فضول (وسواسى) باشد در راه راست قدم ننهاده ،و کسى که از روى نادانى ستیزهجویى کند نابینایى وى نسبت به حق همیشگى باشد، و کسى که پشت به حق کند خوبى نزد او بد و بدى پیش او خوب جلوه کند و به مستى گمراهى مبتلا شود و کسى که با حق دشمنى نماید راههاى حق بر او دشوار و کار بر او سخت شود و راه نجات بر او تنگ گردد. ( و اینها از نشانه های کفر است)
 |
فَمَنْ جَعَلَ الْمِرَاءَ دَیْدَناً لَمْ یُصْبِحْ لَیْلُهُ وَ مَنْهَالَهُ مَا بَیْنَ یَدَیْهِ نَکَصَ عَلَى عَقِبَیْهِ وَ مَنْ تَرَدَّدَ فِی الرَّیْبِ وَطِئَتْهُ سَنَابِکُ الشَّیَاطِینِ وَ مَنِ اسْتَسْلَمَ لِهَلَکَةِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ هَلَکَ فِیهِمَا
(و از نشانه های شک) پس کسى است که به گفتگوى نابجا عادت کند و لذا هیچگاه شب تارش به روز روشن نرسد، و آن که از پیشامد بترسد و از این رو عقبگرد مىکند، و کسى است که دو دل و سرگردان است و زیر سم شیاطین پایمال مىگردد، و کسى که در برابر هلاکت دنیا و آخرت تسلیم و بىتفاوت باشد هم در دنیا و هم در آخرت هلاک مىشود.