در باره مهمترین مباحث و موضوعات حوزه پژوهش در دانشگاه

به بهانه نزدیکی با  هفته پژوهش فرصتی فراهم شد تا در گفتگویی صمیمانه با دکتر ساکی معاونت و فناوری دانشگاه ،  مهمترین مباحث و موضوعات  پژوهش در دانشگاه  را مورد بحث قرار دهیم . مبسوط گزارش این گفتگو بشرح زیر  تقدیم خوانندگان محترم می شود :

آقای دکتر از هفته پژوهش سال قبل تا هفته پژوهش امسال چه اقدامات برجسته ای برای توسعه پژوهش در دانشگاه انجام پذیرفته است . تفاوتها را لطفا بیان فرمایید :

بنده مقدمتا پیشاپیش هفته پژوهش و روز پژوهش را به همه پژوهشگران ، کارشناسان پژوهش ، مدیران و دیگر تلاشگران عرصه پژوهش در دانشگاه و حوزه تعلیم و تربیت تبریک عرض می کنم و از تلاشهای یکساله آنها در این زمینه تشکر می کنم . در پاسخ به سوال مطرح شده باید عرض کنم که خوشبختانه ریل گذاریهای درست در عرصه پژوهش در طی سالیان گذشته ، سرعت  توسعه پژوهش را امروز بطور محسوسی نسبت به گذشته افزایش داده ، یعنی ما می توانیم این تغییرات را در افزایش انتشار مقالات ، برگزاری همایشها ، اجرای طرحهای پژوهشی و سایر فعالیتهای مرتبط با پژوهش ببینیم . در واقع امروز می توان گفت پژوهشگران ما بواسطه برخورداری از حمایتهایی که از آنها انجام می شود با علاقه بیشتری به سمت انجام فعالیتهای پژوهشی روی می آورند . ما امروز شورای پژوهش مدیریت استانها را داریم که برای اولین بار و بر اساس مصوبه شورای دانشگاه شکل می گیرد و جایگزین کمیته های پژوهشی ای می شود که هویت مراکز تربیت معلم سابق را داشته اند . این شورا با اختیارات خود اداره فعالیتهای پژوهشی در استانها را برعهده دارد . اکنون نظام پژوهانه را به شکل اجرایی داریم که برای سال جاری بدون توجه به عملکرد مبلغ قابل توجهی را بابت هزینه اجرای فعالیتهای پژوهشی در اختیار اعضای هیات علمی قرار می دهد . در واقع اکنون پژوهش در دانشگاه از هویت و ساختار مناسب خود برخوردار گردیده و روز به روز هم در پی تحکیم استقرار و نهادینه سازی است . اما با این همه در مقایسه با وضع مطلوب ، فاصله بسیار زیادی وجود دارد . ما بعنوان دانشگاه متولی تربیت معلم باید از ظرفیتهای بسیار فراتری از دانشگاههای عادی برخوردار باشیم . دانشگاه فرهنگیان باید بعنوان یک دانشگاه در طراز الگوی پژوهشی در کشور مطرح شود و نیل به این هدف در گرو تلاشی همه جانبه و دلسوزانه از سوی همه افراد مرتبط است . خوشبختانه در برنامه راهبردی دانشگاه ، برای پژوهش و توسعه علمی چشم انداز امیدوارکننده ای داریم .

با این شرایطی که فرمایید گرچه وضعیت بهبود یافته اما بنظر می رسد ما هنوز در میان اعضای هیات علمی و مدرسان تحرک بارزی را در حوزه  پژوهش شاهد نیستیم ، آیا اینطور نیست ؟ ببینید شما باید   ابتدا به پیشنه پژوهش در این دانشگاه مراجعه تا بتوانید امروز داوری درستی از وضع موجودآن ارایه نمایید .  روشن است که پژوهش در تربیت معلم با یک ضعف تاریخی مواجه بوده است . بنابراین نمی توان  اکنون انتظار معجزه یک شبه و دو و سه ساله را برای توسعه پژوهش داشت . در گذشته  تربیت معلم بیشتر شهرت به آموزش داشته و پژوهش بعنوان عنصری سازمان یافته در آن جای چندانی نداشته است و پژوهش اساسا در شمار تکالیف اصلی و رسمی مدرسان ما قرار نداشته است . اما اکنون اجرای پژوهش یک تکلیف سازمانی برای آنهاست . بنابراین آنچه که از آن بعنوان رشد و تحرک یاد می کنیم ، امری نسبی است و در مقایسه با سالهای گذشته معنا پیدا می کند . امروز مدرسان و اعضای هیات علمی بطور جدی در پی دستیابی به ظرفیتهای پژوهشی هستند که پیش از این هرگز سابقه نداشته است . چنین مطالبه ای خودبخود زمینه توسعه بیشتر را هم فراهم می سازد . گرچه ما هم انتظار داریم که پژوهش باید دغدغه همه آموزشگران ما باشد نه دغدغه عده ای محدود ! . اما این اطمینان را می توان داد که فضای پژوهشی در دانشگاه در جهت بهبود و توسعه و فراگیر سازی در حرکت است .

دشواریهای احتمالی که برای توسعه پژوهش با آن رو در رو بوده اید ، کدامند؟

توسعه علمی - پژوهشی از پیچیده ترین انواع توسعه در سطح جوامع ، سازمانها و دانشگاههاست . سخت ترین نوع توسعه در دانشگاه ، توسعه در حوزه پژوهش است .   این سختی در دانشگاه ما که  پیش از  این نیز با زیر ساختهای چندان قابل قبولی در این حوزه برخوردار نبوده ، دو چندان است . پژوهش برای رشد خود زیست بوم مساعد می خواهد و زیست بوم مساعد پژوهش بیش از منابع و امکانات مادی با منابع انسانی  توانمند ، برانگیخته و علاقه مند مهیا می شود . شما اگر همه چیز را در حوزه پژوهش مهیا داشته باشید اما منابع انسانی شما فاقد ویژگیهای پیش گفته باشد ، کاری چندان از پیش نخواهید برد . پژوهش با دستور و تجویز و بخشنامه رشد پیدا نمی کند . پژوهش باید بعنوان عنصر حرفه ای در متن هویت شغلی آموزشگران بنشیند و رشد پیدا کند . بنابر این توسعه پژوهش یک ماهیتی پویا و ارگانیکی دارد که باید متناسب با این ماهیت برای آن برنامه ریزی و تدبیر اندیشید .

اینچنین است که  همزمان با تدارک و تمهید سایر شرایط ، ما برنامه های فرهنگ و گفتمان سازی را  بعنوان یک اولویت مهم در دستور کار خود قرار داده ایم . برگزاری همایشهای ملی تربیت معلم ، کرسیهای علمی – ترویجی و نشستهای علمی – تخصصی ناظر بر پرداختن به این نیاز مهم بوده است . ما برای توسعه پژوهش ، بعنوان یک پیش نیاز به توسعه گفتمان  و فرهنگ سازی علمی در تربیت معلم نیاز داریم . متاسفانه در این زمینه کار جدی انجام نشده است . هنوز گفتمان علمی تربیت معلم در کشور ، پر طنین نشده است . ما انتظار داریم در این زمینه همه ظرفیتهای موجود در کشور به کمک ما بیایند . بویژه دانشکده های علوم تربیتی در این زمینه تعهد و رسالت دارند . چرا در دانشکده های علوم تربیتی به این زمینه مهم و حیاتی کمتر توجه می شود ؟ ما امسال همزمان با برگزاری دومین همایش ملی تربیت معلم ، نشستی نیز با رووسای دانشکده های علوم تربیتی کشور برگزار نمودیم و از آنها برای همکاری در توسعه علمی تربیت معلم در کشور دعوت بعمل آوردیم که تاکنون به آن پاسخی داده نشده است !.

استفاده از تجربه های جهانی چه نمایی در برنامه های معاونت پژوهشی دارند ؟

     همواره بهره گیری از تجربیات جهانی برای توسعه هر حوزه علمی برانگیزاننده بوده است .  کشورهای جهان تجارب خوبی را در تربیت معلم دارند . ما بعنوان یک سیاست بارز در پی بهره گیری از تجربیات علمی  آنها در تربیت معلم در کشور خود هستیم . بویژه در حوزهایی نظیر آموزش رشته های علمی و تخصصی که کمتر کاری در کشور در باره آنها انجام شده است در پی دریافت تجربیات جهانی هستیم . انتشار فراخوان ترجمه نیز همراستا با این سیاست بوده است . باید دانش آموزش در رشته های تخصصی را  بعنوان دانش استراتژیک تربیت معلم در کشور توسعه دهیم و برای نیل به این هدف تجربیات انبوه جهانی ، راهنمای خوبی برای ما است . البته این یک بعد از فعالیتهای دانشگاه است که مرتبط با بهره گیری از تجربیات جهانی است . ما در دانشگاه نیز دفتر روابط بین الملل و همکاریهای علمی را داریم که در این زمینه فعال و برنامه های خوبی را در حال اجرا دارد.

توسعه مجلات علمی – پژوهشی در دانشگاه در چه وضعیتی است ؟

بنظر ما برای انتشار نتایج پژوهشهای مرتبط با تربیت معلم و آموزش رشته های تخصصی باید نشریاتی چه در دانشگاه فرهنگیان و یا سایر دانشگاهها و موسسات علمی – پژوهشی  دایر شود . ما جلسات متعددی را به همراه اقای دکتر مهرمحمدی با مسوولان نشریات علمی وزارت علوم برگزار نموده ایم  و در اینخصوص موفق به دریافت مجوز مجله علمی – پژوهشی مطالعات تربیت معلم گردیده ایم که در حال تهیه شماره های آغازین آن برای دریافت مجوزقطعی هستیم . ما امیدواریم گفتگو و پیگیریهای ما منجر به انتشار مجلاتی متعدد و متناسب با همه رشته های تخصصی در دانشگاه شود . اما  قابل ذکر است که همه مساله ما در مسیر انتشار مجلات علمی مرتبط با تربیت معلم نبود نشریه نیست . بنظرم مشکل اصلی ما در توسعه مجلات علمی کمبود صاحب نظران قلم بدست برای نوشتن در این عرصه است . ما طی این شش ماهی که فراخوان دریافت مقاله برای نشریه مطالعات تربیت معلم را منتشر نموده ایم با استقبال خیره کننده که هیچ ، با استقبال حداقلی مورد انتظار نیز مواجهه نبوده ایم! . حتی در چند مجله علمی – تخصصی هم که در حال انتشار هستند نیز فرایند دریافت مقالات چشمگیر نیست . متاسفانه تعداد صاحب نظران تربیت معلم در کشور ما قابل توجه نیستند و یا تربیت معلم حوزه مهمی برای مقصد مقالات علمی صاحب نظران در کشور نبوده است . البته ما از آینده ناامید نیستیم و کوشش خواهیم نمود که حرکت امید بخش خود را در این مسیر ادامه دهیم . بر این اساس تصمیم داریم با تدارک شرایطی کار را با مجلات علمی – تخصصی در سطح دانشگاه آغاز و در پی گسترش آنها خواهیم بود .

ظاهرا تالیف کتابهای درسی نیز از وظایف معاونت پژوهشی است و نیاز بزرگی در این زمینه مشهود است . چه برنامه هایی در این حوزه دارید ؟

بله! دانشگاه در مسیر توسعه کیفیت آموزش ، برنامه های درسی را بموقع تغییر داده و البته این تغییرات مورد نیاز همچنان تداوم خواهد یافت. این تغییرات نیاز به تولید منابع درسی و آموزشی را افزایش داده است . در نتیجه معاونت پژوهشی ماموریت یافته در مسیر تامین و تولید کتابهای درسی قدم بردارد . مبدا حرکت ما در این زمینه ، تامین و پاسخگویی به نیازهای حوزه آموزش است . بنابر این با دریافت نیازهای فوریتی از معاونت آموزشی ، فراخوان خود را منتشر و از صاحب نظران برای ارسال طرحنامه های تالیف دعوت انجام دادیم .اکنون نیز تامین و تولید کتابهای درسی دوره ابتدایی در اولویت قرار دارد . به همین منظور کارگروه علوم تربیتی را تشکیل و کار بررسی طرحنامه های رسیده را آغاز نموده ایم . امیدواریم بتوانیم چندین طرحنامه را در این فرایند قابل قبول تشخیص داده و به تصویب برسانیم . کار تالیف کتابهای درسی دانشگاهی از همان سختی و دشواری توسعه پژوهش و انتشار مقالات که قبلا ذکر کردیم برخوردار است . ما باید اینکار را با پژوهشهای مرتبط و با بهره گیری از تجربیات جهانی  به سمت رشد و توسعه هدایت کنیم و البته  می دانیم که هنوز در آغاز راهیم !.

اجرای طرحهای پژوهشی در دانشگاه از چه موقعیتی برخوردار است ؟

پژوهش پایه توسعه علمی در هر عرصه و از جمله در تربیت معلم است . ما گونه های متعددی از فرصتهای پژوهشی را در دانشگاه طراحی و به فرایند اجرا سپرده ایم . از جمله طرحهای کشوری ، پژوهانه ای و استانی . ما فکر می کنیم اکنون اگر کسی شوق پژوهش داشته باشد ، مانعی چندان بر سر راه او نیست . بویژه طرحهای پژوهانه ای و فراخوانی استانی با شرایط سهل تری قابل دستیابی هستند . خوشبختانه در مقایسه با سال قبل استقبال بیشتری از این ظرفیتها بعمل آمده و البته باید گفت این استقبال در گستره کشوری بسیار متفاوت بوده است . بنظرم تفاوت در این استقبال در نوع نگرش مدیران استانی و پردیس ها و کارشناسان به پژوهش نهفته است . در برخی از استانها که اتفاقا در مناطق محروم هم هستند مانند سیستان و بلوچستان ، استقبال چشمگیر و فراتر از انتظار بوده اما در برخی دیگر استانهای اتفاقا بنام و برخوردار! با سکوت  آزار دهنده ای در حوزه طرحهای پژوهشی مواجهیم !.در نخستین داوری ، چنین تفاوتهایی بر ما روشن می سازد که احتمالا پژوهش دغدغه همه مدیران دانشگاهی ما نیست و بعضا در اولویتهای پایین ترآنها قرار دارد . و این داوری اگر درست باشد ، باید برای رفع آن فکری کرد .

خوب برای رفع این مشکل چه  فکری می کنید ؟ 

ما برای پاسخگویی به ابهاماتی که بعضا در خصوص نحوه انجام فعالیتهای پژوهشی مطرح می شد ،  امسال برای اولین بار راهنمای جامع انجام فعالیتهای پژوهشی را تدوین و به استانها فرستادیم تا شفافیت بیشتری برای فعالیتهای پژوهشی فراهم آوریم . در این راهنما بحث و تکلیف طرحهای پژوهشی را  روشن نموده ایم . بنابر این باید برای ضعف عملکرد در این زمینه با دلایل دیگری مواجه شویم . ما می دانیم که هنوز روند اجرای اداری و مالی طرحها با مشکلاتی مواجهه است ، اما اینها دلایل موجهی برای توقف در این زمینه نمی باشند . برای توسعه پژوهش باید انجام کار سخت را به جان خرید .  در هر حال اکنون که مقدمات لازم را فراهم ساخته ایم قرار بر این داریم که بر بعد نظارت پژوهشی در استانها بیفزاییم . ما در پی آن هستیم که اهتمام مدیران استانی و کارشناسان پژوهش را در پی تحقق سیاست دانشگاه در توسعه پژوهش را ارزیابی نماییم . باید بدانیم چرا در استانهای ما رخدادهای متفاوتی در عرصه طرحهای پژوهشی وجود دارد .در واقع همزمان با بستر سازی و تمهید شرایط در پی توسعه نظارت پژوهشی بر می آییم .

در باره ظرفیتی که شیوه نامه پژوهانه برای اعضای هیات علمی و مدرسان دارد  بیشتر توضحیح دهید !

خوب ! پژوهانه ، نظام معمول دانشگاهها برای توزیع عادلانه اعتبارات پژوهشی بین اعضای هیات علمی و مدرسان است . ما بر اساس مصوبه هیات رییسه ، امسال مبلغ 2 میلیون تومان برای افراد با مدرک دکتری و یک میلیون تومان برای افراد با مدرک کارشناسی ارشد بصورت تشویقی اختصاص داده ایم که در فعالیتهای پژوهشی قابل قبول منطبق با شیوه نامه قابل هزینه هستند .  روشن است که یک هیات علمی نمی تواند اعتبار خود را تنها بواسطه تدریس بدست آورد . پژوهش یک فعالیت بنیادی برای رشد حرفه ای اعضای هیات علمی و مدرسان است و آنها در صورت تمهید شرایط ، خود به سمت این فعالیت روی خواهند آورد . علاوه بر این ،  بر اساس شیوه نامه ترفیع  ، کلیه افرادی که حکم هیات علمی دریافت نموده اند برای ترفیع سالیانه خود نیازمند به کسب حداقل امتیاز پژوهشی هستند و استمرار حکم هیات علمی  اعضا ء منوط به تداوم فعالیت علمی  آنها است . خوشبختانه استقبال از استفاده از ظرفیت پژوهانه سیر صعودی داشته است و هر روز افراد بیشتری از ظرفیت آن آگاه و مطالبه هزینه فعالیتهای پژوهشی خود را از معاونت پژوهشی می نمایند .    

برای کتابخانه ها و بحث اطلاع رسانی چه تدابیری در حال انجام است.

ما پیش از این هم گفته ایم که به گمان ما  ،کتابخانه ها قلب تپنده دانشگاهی هستند .  البته در دانشگاه فرهنگیان نقش الگویی آنها بواسطه جریان تربیت معلم ، بسیار برجسته تر است .جریان علمی اطلاعات از طریق کتابخانه ها به بدنه دانشگاه تزریق و بدست هیات علمی ، دانشجو و سایرین می رسد. در سالجاری بر اساس همین اهمیت  ، استاندارد سازی کتابخانه ها در اولویت برنامه های دانشگاه قرار گرفته و اعتبارات خوبی برغم همه کمبودها برای کتابخانه ها در سال جاری پیش بینی شده که امیدواریم به شکل تمام و در زمان مناسب به این کار اختصاص پیدا کند .  ما کوشش داریم وضعیت موجود را به سمت مطلوب هدایت نماییم . برگزاری سه بار نشست علمی – تخصصی کتابداران نشانه ای از این اهتمام است . دانشگاه برای تجهیزات و تهیه کتاب در سال گذشته حدود یک میلیارد تومان اعتبار پرداخت نمود که هر چند با توجه به نیازها اندک است اما با توجه به محدودیتهای منابع دانشگاه ، اقدام برجسته ای محسوب می شود .دانشگاه  در رابطه با اطلاع رسانی و دسترسی به منابع پژوهشی، قراردادی را با مرکز اطلاع رسانی علوم منطقه ای  داشته که طی آنها دسترسی کاربران کتابخانه ها به مجموعه ای از مجلات داخل و منابع کتابخانه ای فراهم شده است . استقرار نظام یکپارچه اطلاع رسانه ای کتابخانه های دانشگاه نیز که از سالهای قبل محقق شده و همچنان در حال تکمیل استفاده از ظرفیت آن می باشیم . البته همچنان در پی گسترش دسترسی به منابع علمی جدید هستیم .

 ما به هیچ وجه از موقعیت کنونی کتابخانه ها راضی نیستیم و فضا و امکانات آنها را شایسته دانشگاه نمی دانیم ، گر چه کتابداران و کارشناسان ما با صداقت و علاقه مندی  و صبورانه در پی کاهش تبعات این وضعیت،  به شکل فوق العاده ای در تلاشند که باید از آنها صمیمانه قدردانی نماییم . البته باید برای رفع اصولی این مشکلات در پی دریافت حمایتهای بیشتری با تکیه بر ظرفیتهای درونی و بیرونی باشیم  . دانشگاه فرهنگیان بعنوان یک نهاد علمی راهبردی در کشور، اکنون مسولیت تربیت حدود 60 هزار دانشجو را برای تصدی یکی از حساس ترین و مهم ترین حرفه های موجود در جامعه یعنی معلمی و دردرون یکصد پردیس و واحد آموزشی برعهده دارد . پیداست دانشگاه فرهنگیان با چنین موقعیتی باید در  کتابخانه های خود و فضای اطلاعات علمی ، پژوهشی و فناوری درون و برون دانشگاهی موقعیت بهتری را داشته باشد.

و سخن آخر ، پژوهشهای دانشجویی ؟ چه حمایتهایی را برای آنها دارید ؟

خوشبختانه امسال برای اولین بار در اعتبارات پژوهشی معاونت، مبالغی برای حمایت از پژوهشهای دانشجویان پیش بینی شده که شرح آن در راهنمای جامع انجام فعالیتهای  پژوهشی به  مدیران استانی اعلام شده است . باید گفت که عمده حمایتهای ما در توانمند سازی و توسعه مهارتهای پژوهشی دانشجویان جهت گیری شده اند که مصداق آنها را می توان در برنامه های پویش مشاهده نمود که نمونه آخر آن پویش تابستانه و نمونه هفته پژوهش جشنواره پویش نوآوریهای علمی – پژوهشی دانشجویان است .