پژوهش های خرد، کلان و فراکلان، در خدمت هدف اصلی دانشگاه؛ یعنی ایجاد فرصت ها و زمینه ها برای ساخته شدن شخصیت معلمین آینده است

در ادامه گفتگوهای اختصاصی اداره کل روابط عمومی و امور بین الملل دانشگاه فرهنگیان با معاونان و مسؤولان این دانشگاه، نظر به  فرا رسیدن هفته پژوهش و فناوری، توجه شما مخاطبان گرامی را به گفتگو با دکتر موسی پور، سرپرست معاونت پژوهشی دانشگاه، پیرامون برنامه ها، اهداف و برخی پرسش ها در خصوص چگونگی برگزاری و بزرگداشت هفته پژوهش و فناوری جلب می نماییم:

مصاحبه کننده: در خدمت آقای دکتر موسی پور، سرپرست معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه هستیم تا با ایشان به بهانه ی برگزاری هفته پژوهش و فناوری در دانشگاه فرهنگیان، گفتگویی داشته باشیم.

آقای دکتر؛ از این که وقتی به این مصاحبه اختصاص دادید، تشکر می کنیم و امیدواریم شما در این مسؤولیت توفیق پیدا کنید برای گسترش فرهنگ پژوهش و فناوری، اقداماتی را انجام دهید. در این راستا و صرفا به مناسبت هفته پژوهش و فناوری، پرسش هایی را مطرح می کنیم:

اولین پرسش این است که در دانشگاه فرهنگیان، پژوهش به چه معنایی مطرح است؟

دکتر موسی پور: ابتدا هفته پژوهش و فناوری را به همه همکاران گران قدر و دانشجو معلمان تلاشگر در دانشگاه فرهنگیان تبریک می گویم و از خداوند، توفیق خدمت به این جمع مؤثر در عرصه ی تربیت را طلب می کنم.

پژوهش، یک فرایند نظامدار پاسخ یابی برای پرسش های حیات بشری است. منشاء این پرسش ها ممکن است پدیده های اجتماعی یا عرصه های علمی باشد. این زادگاه های مختلف، گاه با پیامد متفاوتی هم همراه است. وقتی پدیده های اجتماعی زاینده پرسش های پژوهشی هستند، اغلب با پژوهش هایی سروکار داریم که نتایج آنها به طور بی واسطه بکار می آیند. اگر این بکارآمدن نتایج، در ضمن انجام پژوهش باشد، پژوهش های توسعه ای شکل می گیرند و اگر نتایج، پس از انجام یا پایان پژوهش بکار آیند، پژوهش های کاربردی مطرح می شوند. اما پرسش های سرزده در عرصه های علمی اغلب به پاسخ هایی می انجامند که نتایج آنها با واسطه ی تحقیقات دیگری بکار گرفته می شوند. به این نوع پژوهش ها، پژوهش بنیادی گفته می شود.

آنچه در همه این انواع پژوهش، یکسان است؛ «پرسش» است که نقطه ی آغاز پژوهش محسوب می شود. پس، پژوهش در جایی مطرح است که پرسشی مطرح است. در دانشگاه فرهنگیان، گونه های متعددی از این پرسش ها مطرح است. این پرسش ها هم در موضوعات و هم در پوشش، متعدد هستند. منظور از موضوعات، یعنی زمینه های پژوهشی؛ مثلا پرسش های مربوط به رفتارهای کلاسی با باورهای فرهنگی با تجربه ی برنامه درسی متفاوت هستند. منظور از پوشش، یعنی جامعه مورد بررسی؛ مثلا بررسی در سطح پردیس یا مرکز دارای تفاوت هایی با بررسی در سطح دانشگاه است. ما وقتی از پژوهش در دانشگاه فرهنگیان سخن می گوییم هم سطح ها یا پوشش های متفاوت و هم موضوعات متفاوت را در نظر داریم و به پرسش های مطرح در این موضوعات و سطح ها عنایت داریم. درعین حال، از حیث عامل انجام پژوهش یا پژوهشگر هم، همه ی عاملان پژوهش دانشگاهی یعنی دانشجومعلمان، مدرسان و کارکنان مورد نظر هستند.

 

مصاحبه کننده: شما چگونه می خواهید به انجام پژوهش در دانشگاه کمک کنید؟

دکتر موسی پور: پژوهش کار دائمی مدرسان و دانشجو معلمان است. آنان با پژوهش زندگی می کنند. حیات مدرسی و دانشجومعلمی را پژوهش تشکیل می دهد. آنچه ما طلب می کنیم پژوهش هایی در سطح و با موضوعات خاص برای پاسخگویی به نیازهای دانشگاه در عرصه ی خاص تربیت معلم و نیازهای آموزش و پرورش در عرصه ی عام تربیت است. پس، ما با انبوهی از پژوهشگر در دانشگاه مواجه هستیم.

ما باید تلاش کنیم تا فرصت هایی پدید آید که پرسش های مورد نظر آموزش و پرورش، دانشگاه و پردیس ها و مراکز، پرسش مدرسان و دانشجو معلمان هم بشود. یعنی برای ما، مسأله هایی ممکن است مطرح باشد که توجه مدرسان و دانشجو معلمان را به خود جلب نکرده باشد. ما تلاش می کنیم تا از طریق گفتگوی مشترک، چنین ادراک مشترکی پدید آید و از این توان پژوهشی در پاسخ یابی برای مسأله های مورد نظر استفاده شود. این یکی از وجوه است؛ پدیده ای است که رهبر معظم انقلاب اسلامی(مدظله العالی) با عنوان «آرایش درونی دانشگاه فرهنگیان» بر آن تأکید نهاده اند؛ یعنی آرایش درونی برای پژوهش، نوعی همکاری بین سرمایه های انسانی دانشگاه برای پاسخگویی به نیازهای پژوهشی خود دانشگاه است.

 

مصاحبه کننده: این امر، چگونه محقق می گردد؟ بیشتر توضیح بفرمایید.

دکتر موسی پور: این دانشگاه در خانواده آموزش عالی کشور، دارای مأموریت منحصربه فرد «تربیت معلم» است. پرسش های مهم ما در همین عرصه ی تربیت معلم ریشه دارند. این عرصه، همان عرصه ای است که مدرسان دانشگاه به درستی آن را می فهمند و دانشجو معلمان با تمام وجود خود آن را تجربه کرده اند. حتی ما فکر می کنیم برای شناسایی پرسش های اصیل این حوزه، باید به سراغ مدرسان و دانشجو معلمان دانشگاه برویم. آنان هستند که از صلاحیت لازم برای شناسایی و عرضه ی پرسش های پژوهشی عرصه ی تربیت معلم برخوردارند.

پس، پژوهش در دانشگاه فرهنگیان توسط کسانی به انجام می رسد که خود آنان به طور مستقیم با مسأله های پژوهشی سر و کار دارند. اینها در درون دانشگاه هستند و آرایش پژوهشی آنان، بر اساس قواعدی شکل می گیرد که معاونت مسؤول آن است.

البته برای بکارگیری این توان پژوهشی، انجام سه کار ضرورت دارد:

اول؛ افزایش مهارت های مسأله شناسی و پرسش یابی؛

دوم؛ تمرکز حساسیت ها بر عرصه واقعی تربیت معلم؛

و سوم؛ تدارک مجموعه ای از قواعد و مقررات که فرایند ها و اصول کار را آشکار کند و امکان حضور همگان را فراهم آورد.

این تمرکز حساسیت، در واقع یکی از جلوه های اصل درون گرایی است که در معاونت پژوهشی و فناوری به آن متعهد هستیم. 

 

مصاحبه کننده: برای اینکه چنین اتفاقی در دانشگاه بیفتد و پژوهش ها بر مسائل درونی دانشگاه متمرکز شود، چه کارهایی در برنامه های معاونت مطرح است؟

دکتر موسی پور: ما در حال تدوین برنامه معاونت بر اساس رسالت ها و اهداف دانشگاه در چارچوب برنامه کلان معطوف به سال 1399 هستیم و با کمک مدرسان و مشارکت دانشجو معلمان آن را تهیه خواهیم کرد.

با وجود این، در کوتاه مدت تلاش می شود تا فرصت هایی برای انجام تحقیق های کوچک مقیاس در پردیس ها ایجاد شود. این پژوهش ها، به مسائل خاص همان پردیس می پردازند و عملا در همان مقیاس هم کاربرد دارند. در این نوع پژوهش ها، اقدام پژوهی در محور کار قرار دارد. تلاش می شود برای ایجاد آمادگی انجام این نوع پژوهش ها، کارگاه های آموزشی و مشاوره های پژوهشی فراهم شود.

درعین حال، برای پژوهش های بزرگ مقیاس هم در دانشگاه برخی برنامه ها را داریم. اینها، پژوهش هایی هستند که مسأله های مبتلابه دانشگاه را بررسی می کنند و در مقیاس دانشگاه و برای بکارگیری در کل دانشگاه به انجام می رسند.

نوع سومی از پژوهش هم مورد نظر است. این پژوهش ها را می توان پژوهش های ملی قلمداد کرد که مسأله ها و پرسش های سطح ملی را پوشش می دهند و پژوهش هایی هستند که توسط مدرسان دانشگاه برای پاسخگویی به پرسش ها و مسأله های نهادهای اجتماعی، مخصوصا آموزش و پرورش، انجام می شوند. بنابراین، سه نوع یا سه سطح پژوهش مطرح است:

ـ پژوهش های خرد یا در مقیاس کوچک یعنی در سطح پردیس یا مرکز دانشگاهی و برای بررسی مسأله های آن؛

ـ پژوهش های کلان یا در مقیاس بزرگ یعنی در سطح دانشگاه و برای بررسی مسأله های عمومی دانشگاه در سطح کل آن؛

ـ پژوهش های فراکلان یا در مقیاس ملی؛ یعنی درسطح اجتماعی و برای بررسی مسأله های علمی یا اجرایی نهادهای اجتماعی؛

هر سه نوع پژوهش مذکور، در خدمت هدف اصلی دانشگاه؛ یعنی ایجاد فرصت ها و زمینه ها برای ساخته شدن شخصیت معلمین آینده است. این پژوهش ها از سویی به تولید دانش های بومی منجر می شود و از سوی دیگر با مشارکت مدرسان و دانشجو معلمان به انجام می رسد. هر دو اتفاق مذکور زمینه سازی برای ساخته شدن شخصیت معلمین است. اینجا بحث بر سر ساخته شدن است که امری درونی است و با تربیت خویشتن سروکار دارد و پژوهش، فرصتی برای چنین اتفاقی است.

 

مصاحبه کننده: چه کارهایی برای زمینه سازی هریک از این پژوهش ها شده است؟

دکتر موسی پور: فعلا کارهای اندکی انجام شده است. طی سال جاری از پردیس ها و مراکز درخواست شده است که تعدادی از مسأله های مهم خود را شناسایی کنند و برای آنها طرحنامه تهیه نمایند و پس از بررسی حداکثر سه موضوع مهم خود را در قالب طرحنامه های پژوهشی برای بررسی و تصویب به دانشگاه عرضه دارند. این کار توسط بیشتر پردیس ها و مراکز انجام شده و پیش بینی شده و قرار است در هر پردیس یا مرکز، یک پژوهش به انجام رسد. هم اکنون ما در حال رایزنی هستیم تا بودجه ی لازم را برای عقد قرارداد فراهم کنیم. چنین کاری در عمل سبب می شود تا اولا؛ پژوهش ها در واحدهای دانشگاه به انجام رسد که فرصتی برای پژوهش مدرسان و مشارکت دانشجو معلمان محسوب می شود، ثانیا؛ پژوهشگران، در این کارهای پژوهشی، به بررسی مسأله های واقعی می پردازند و به تصمیم سازی های علمی نائل می شوند و ارزش کاربردی پژوهش را آشکار می کنند،  ثالثا؛ این فعالیت های پژوهشی منجر به انتشار یافته های آنها در قالب مقالات و گزارش های پژوهشی می شود و زمینه ی لازم برای گفتگوهای علمی را فراهم می کند و رابعا؛ این کار تجربه ی پژوهش را در دانشگاه افزایش می دهد و از این طریق، توان پژوهشی دانشگاه افزایش می یابد و زمینه برای ورود مدرسان در پژوهش های سطوح بزرگ مقیاس و ملی فراهم می شود.

 

مصاحبه کننده: تاکنون جای این کارهای پژوهشی خالی بوده و ان شاءالله با اهتمام جناب عالی و همراهی تمام مسؤولان اعم از سازمان مرکزی و پردیس ها و مراکز آموزش عالی دانشگاه فرهنگیان،جای واقعی خود را می یابند؛ اما خوب، به هر حال، این نوعی زمینه سازی معاونت محسوب می شوند و عده ای را تحت پوشش قرار می دهد، ولی چه کاری برای جمع بزرگتری از مدرسان و دانشجو معلمان که خارج از این فرایندها به پژوهش می پردازند، انجام شده است؟

دکتر موسی پور: هفته پژوهش در واقع فرصتی است تا از این گروه در سطح دانشگاه تقدیر شود؛ البته انگیزه های این پژوهشگران، درونی است، ولی دانشگاه هم در قبال این اقدامات پژوهشی آنان که به نام دانشگاه انجام می شود، وظیفه ای دارد. به همین دلیل، تحت چندین محور، بررسی فعالیت های پژوهشی پژوهشگران در دستور کار دانشگاه قرار گرفت که به برگزیدگان در دو سطح دانشگاه و پردیس ها جوایزی اعطا می گردد.

محورهای متعددی برای اعطای این جوایز مطرح است؛ از جمله: انجام پژوهش (اعم از پژوهش های مستقل، پایان نامه یا رساله تحصیلی)، تولید و انتشار مقاله، خدمات و مدیریت پژوهشی و انتشار کتاب. اینها زمینه هایی هستند که در برنامه های هفته پژوهش دنبال می شوند.

در هفته پژوهش امسال، دو کار دیگر هم انجام شده است؛ که به افزایش مشارکت و استفاده از توان خلاقه همکاران مربوط بوده است:

اول؛ درخواست ارائه شعار هفته پژوهش

و دوم؛ درخواست ارائه ایده برای سخنرانی در هفته پژوهش. در تمام این موارد، ارزیابی هایی دقیق و عادلانه به انجام رسید تا افراد واجد صلاحیت، مورد تقدیر قرار گیرند.

من به شرح یکی از این موارد برای نمونه می پردازم؛ برای شعار هفته پژوهش و فناوری، که به صورت مسابقه دنبال شد، حدود 300 شعار دریافت شد و این شعارها بر اساس شاخص هایی، طی سه مرحله ارزیابی شدند. در مرحله اول، هر شعار به صورت مستقل ارزیابی گردید و 23 عنوان از آنها برگزیده شد. در مرحله دوم، ارزیابی مقایسه ای توسط یک گروه هفت نفره انجام گرفت که اعضا، مستقل از یکدیگر اعلام نظر می کردند. در مرحله سوم، ده شعار دارای بالاترین امتیاز به یک گروه نه نفره عرضه شد تا شعار برتر انتخاب گردد. این گروه هیچیک از شعارها را به صورتی که مطرح شده بود، واجد شاخص ها و پیام های مورد نظر نیافت و در نهایت، یکی از آنها را با تغییراتی برای هفته پژوهش و فناوری امسال مناسب دانست؛ که عبارت بود از «پژوهش و خلاقیت، کلید تحول در تربیت». در این شعار، اساسی ترین موضوع آموزش و پرورش رسمی کشور یعنی «تحول در تربیت»، با اساسی ترین توان انسانی برای حل مسائل بشری، یعنی «پژوهش و خلاقیت»، پیوند خورده و این پیوند را «کلید» گشایشگر در حیات اجتماعی قلمداد کرده است.

 

مصاحبه کننده: خیلی متشکرم از وقتی که برای این مصاحبه اختصاص دادید. البته بحث های دیگری هم در ارتباط با پژوهش و فعالیت های عمومی و اختصاصی حوزه ی معاونت جناب عالی مطرح است که در مصاحبه های دیگر به آنها می پردازیم.

دکتر موسی پور: من هم متشکرم و در انتظار گفتگوی بعدی با شما خواهم بود.