سوگند دروغ وعواقب آن

 سوگند، بهره مندی از امر مقدس برای تقویت جان و جامعه

    سوگند واژه ای فارسی است که به عنوان برگردان واژه قسم مورد استفاده قرار می گیرد. سوگند و قسم برای این خورده و یا انجام می شود تا شخص خود را متعهد و ملتزم به انجام کاری کند یا از سخنی وکاری به عنوان کاری مطلوب و معروف دفاع نماید.

    البته کارکردهای دیگری نیز می توان برای سوگند بیان کرد؛ زیرا خداوند در آیات قرآنی از سوگند بهره گرفته و به آیات تکوینی و کلمات وجودی چون قیامت، آسمان و خورشید و برخی از میوه ها و مانند آنسوگند خورده است. از جمله کارکردهای این سوگندهای الهی، تبیین اهمیت و ارزش چیزی است که بدان سوگند خورده شده و نیز تاکید بر مفادی است که پس از سوگندها بیان می شود تا مخاطب پیام هایقرآنی، ارزش و اهمیت چیزی که بدان سوگند خورده شده و نیز آنچه برای او سوگند خورده را بداند.

    در برخی از سوره های قرآنی بویژه در آغاز سوره گاه بیش از ده سوگند به چیزها از کلمات وجودی و آیات تکوینی خورده می شود تا برای تاکید بر امری، مخاطب پیام توجه بیشتر کند و نسبت به آن اهتمامورزد.

    فقیهان اسلامی و حقوقدانان برای سوگند سه نوع قایل شده اند که ارتباط تنگاتنگی با حوزه کارکردی سوگند دارد:

1- سوگندی که با هدف تاکید بر خبر از وقوع چیزی در گذشته، حال یا آینده است؛

2- سوگندی که به هنگام درخواست کاری از شخص به جهت ترغیب و تحریک وی بر اجرای آن آورده می شود؛ مثل اینکه بگوید: تو را به خدا، کارم را انجام بده. این نوع سوگند را سوگند منا نیز می گویند؛

3-سوگندی که برای تثبیت التزام قلبی و تعهدات باطنی انشا می شود؛ مثل اینکه شخص بگوید: به خدا سوگند که فردا را روزه می گیرم. این سوگند را سوگند عقد نیز می گویند. از نظر شرعی تنها همین نوعاخیر از سوگند است که منعقد می شود و موضوع برای احکامی چون وجوب وفا به سوگند و درصورت شکستن آن، وجوب کفاره، می باشد. در حقیقت سوگند فقهی که دارای احکامی بسیار سخت و تشدیدیاست، همین نوع اخیر است که وجوب وفا و کفاره در صورت مخالفت، بر آن بار می شود. (تحریر الوسیله، امام خمینی، ج 2، ص 98)

 نقش ها و آثار سوگند

سوگند خوردن از روش های جلب اعتماد و اطمینان دیگران به خود در جامعه است. البته مومنان فراتر از این، سوگند را پیمانی میان خود و خدا نیز قرار می دهند و با سوگند، متعهد و ملتزم به انجام کارهای خیر وعبادت می شوند تا این گونه عزم را جزم کرده و عملی نیک را به جا آورند و کمال و رستگاری را به دست آورند.

    اما عده ای از مردم سوگند خوردن تنها لقلقه زبانشان است و آن را همانند هر امر مقدس و پاکی، ابزاری برای نیرنگ و فریب دیگران قرارمی دهند و یا نسبت به سوگند و مفاد آن بی مبالاتی می ورزند وپروایی در شکستن آن ندارند و راه ابلیس را می پیمایند و برای دست یابی به موقعیتی برتر از سرمایه اجتماعی اعتماد مردم سوء استفاده می کنند؛ درحالی که نمی دانند چگونه با این سوءاستفاده راه سقوطخویش و جامعه را رقم می زنند و بی اعتمادی اجتماعی را افزایش می دهند و واگرایی در جامعه را تقویت و بنیاد همگرایی اجتماعی را فرو می پاشند. از این رو نابهنجاری هایی چون دروغ و بدتر از آن سوگنددروغ و باطل یا بی مبالاتی و بی پروایی نسبت به آن در اسلام بسیار زشت و قبیح و ناپسند شمرده شده و خداوند به اشکال گوناگون در آیات مختلف قرآنی به این مساله پرداخته است.

خداوند در آیه 224 سوره بقره از اینکه انسان ها خداوند را دستاویز سوگندهای خود حتی در کارهای صادقانه و خیر قرار دهند نهی می کند و آن را حرام می شمارد.