روش ها و الگو های آموزش در قرآن

قرآن روش‌هایی را برای تعلیم بیان می‌کند که می‌توان از آن برای دانش علوم مختلف بهره برد. در این بخش برخی از روش‌های تعلیمی قرآن بیان می‌شود:

1- ارائه الگو؛ ارائه نمونه عینی، از روش‌های قرآن در تعلیم معارف و دانش‌هاست. در آیاتی از قرآن بیان شده است که چگونه پرسشگری می‌تواند زیانبار باشد و فرد را با دشواری‌های چندی مواجه سازد. (مائده آیات 101 و 102) در حقیقت می‌توان از این روش قرآنی به صورت تعمیمی بهره برد و در آموزش به نمونه‌های عینی و قابل دسترسی برای متعلمان اشاره کرد تا آنان با آشنایی با نمونه‌ها بتوانند رفتار و منش خود را تنظیم و هماهنگ سازند.

2- استفاده از تشبیه؛ قرآن کریم برای عینی و قابل فهم کردن مطالب و آموزه‌ها از تشبیه معقول به محسوس استفاده می‌کند. بنابراین بر معلمان و آموزگاران است که در بیان مطالب معقولی که دور از دسترس و یا اندیشه متعلمان است، از روش تشبیه بهره جویند. قرآن در بیان اعمال کافران بیان می‌دارد که اگر بخواهیم آن را تبیین و روشن کنیم می‌بایست اعمال ایشان را همانند خاکستری در برابر باد همانند نماییم که در گذر تندباد و طوفانی سهمگین قرار گرفته است. چنان که در بیان سخن و کلام طیب و پاک، آن را به درخت پرباری همانند می‌کنند که اصل و ریشه آن ثابت است و شاخه‌های آن در آسمان قرار گرفته و همگان از آن بهره می‌برند در حالی که سخن ناپاک و خبیث همانند درختی برآمده از زمین است که ریشه در خاک ندارد و قرارگاهی برای آن نیست تا بر پایه‌های خویش بایستند و دیگران از بر و بار آن بهره مند گردند. (ابراهیم آیات 18 و 24 و 26)

3- استمرار تعلیم؛ گوشزد کردن پیاپی رهنمودها و دانش‌ها و تکرار آن از روش‌های تعلیمی قرآن است. از این رو گفته شده است که الدرس حرف و التکرار الف؛ درس یک حرف است ولی هزار بار تکرار لازم دارد تا جا بیافتد و قرار گیرد. تکرار و استمرار در تعلیم همانند قطرات آبی است که بر صخره‌های سخت و مرمرین فرو می‌ریزد و در نهایت نقشی بر آن می‌آفریند و در دل آن جای می‌گیرد. (قصص آیه 51)

4- بیان فلسفه و علت حکم؛ جهت تفهیم دقیق شاگردان، قرآن از روش بیان فلسفه و علت احکام استفاده می‌کند. به عنوان نمونه در بیان حکم آرام سخن گفتن می‌فرماید که بلند سخن گفتن موجب می‌شود که فرد از سخن گوینده بگریزد و آن را ناخوش و زشت شمارد؛ چنان که صدا و سخن خر را زشت و ناهنجار می‌شمارد.(لقمان آیه 19)

5- تنوع بیان؛ بیان مطالب به شیوه‌های متفاوت و مختلف، روشی کارساز است که قرآن در تعلیم و تربیت خود برگزیده است. در آیات زیادی سخن از این است که قرآن یک مسئله را به شکل آیات مختلف بیان می‌کند. این مسئله در اصطلاح قرآنی به تصریف آیات مشهور است. قرآن بیان می‌دارد که هدف از تصریف آیات و بیان متنوع یک مسئله به اشکال مختلف برای امکان بخشی فهم و درک دقیق مسئله و مطلب برای مخاطب و شنونده آن است. (انعام آیه 65 و نیز 105)

6- طرح سؤال و پرسش؛ از روش‌های مفید و کاربردی قرآن برای آموزش و تعلیم، بهره‌گیری از طرح سؤال و پرسش است. قرآن در بیان و تبیین بسیاری از مسایل سخت و پیچده با طرح پرسش می‌کوشد تا در ذهن مخاطب انگیزه و چالشی را برانگیزد تا در جستجوی پاسخ برخیزد. این گونه می‌شود که پس از تلاش پرسش شونده، امکان استقرار و جا افتادن مطلب برای او بیش از پیش فراهم می‌گردد. (انعام آیات 63 و 64 و ابراهیم آیه 10)